نوشتن سفرنامه یکی از سبک‌های خاطره‌نویسی است که می‌توان نوشتن آن را به سه بخش تقسیم کرد: پیش از سفر، حین سفر، و بعد از سفر.
در بخش اول از چرایی عزیمت به مقصد مورد نظرمان می‌نویسیم. همچنین تمام مراحلی که برای کسب آمادگی مسافرت پشت سر می‌گذاریم را بیان می‌کنیم. در بخش دوم از چگونگی طی کردن مسیر و رسیدن به مقصد می‌گوییم، برخورد اولیه‌مان با فرهنگ و زبانی تازه را روایت می‌کنیم، و می‌کوشیم بیشترین جزئیات مربوط به سفرمان را ذکر کنیم. بخش پایانی هم مربوط به زمانی‌ست که به خانه برگشته‌ایم و می‌خواهیم از دستاوردهای سفرمان بنویسیم.
پیش از آنکه وارد جزئیات سفرنامه‌نویسی شویم باید نوع سفرنامهمان را انتخاب کنیم. چرا که سفرنامه هم مثل سایر سبک‌های نوشتاری انواع متفاوتی دارد از جمله:
- سفرنامه‌ی خیالی(به کمک تخیل خود داستانی می‌نویسیم از سفر به جایی که تابه‌حال آن‌جا نبوده‌ایم یا به جهانی که خود خالقش هستیم)
- سفرنامه‌ی حقیقی(گزارشی واقعی از سفر که در آن تجربیاتمان را با جزئیاتی دقیق توصیف می‌کنیم)
- سفرنامه‌ی تمثیلی(سفر عارفانه‌ای که برای ترویج اندیشه‌ی معنوی و مذهبی خود می‌نویسیم)
در این مقاله می‌خواهیم از چگونگی نوشتن سفرنامه‌ی حقیقی بگوییم. اما نوشتن سفرنامه را باید از کجا بیاغازیم؟
۱-جست‌وجو درباره‌ی مقصد
بعد از آنکه مقصد سفرمان مشخص شد، باید تحقیق خود را بیاغازیم. بهتر است لیستی بنویسیم از تمام مواردی که می‌خواهیم نسبت به آن‌ها اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
تصور کنید قرار است به مالزی سفر کنیم و حالا می‌خواهیم درباره‌ی این کشور تحقیق کنیم:
موقعیت جغرافیایی مالزی چگونه است؟
آب‌وهوای آن چطور است؟
مردم مالزی به چه زبانی حرف می‌زنند؟
فرهنگ و آداب‌ورسوم آن‌ها چگونه است؟
جاذبه‌های گردشگری مالزی کدام است؟
مردم مالزی چه بایدها و نبایدها و چه تابوهایی دارند؟
تفریحات اصلی مالزیایی‌ها چه هستند؟
سوغات اصلی مالزی چیست؟
و…
بهتر است پیش از آن که سفر خود را بیاغازیم تحقیق گسترده‌ای درباره‌ی مالزی داشته باشیم تا با آمادگی بیشتری با فرهنگ مالایی مواجه شویم.
۲-آماده شدن برای سفر
برای اینکه آماده‌ی سفر بشیم چه اقداماتی انجام دادیم؟ توصیف گام‌های پیش از سفر باعث می‌شود متن سفرنامهمان ملموس‌تر شود. می‌توانیم برای نوشتن این بخش از پرسش‌های زیر ایده بگیریم:
با تور مسافرتی به مالزی خواهیم رفت یا به صورت شخصی؟
مناسب‌ترین توری که می‌توانیم در حال حاضر پیدا کنیم کدام است؟
آیا از مؤسسه‌ای که این تور را برگزار می‌کند مطمئنیم؟
برای این که سفر خوبی داشته باشیم، باید حداقل چقدر پول با خود داشته باشیم؟
می‌توانیم از روند گرفتن/تمدید پاسپورتمان بنویسیم.
آیا کسی از دوستان و آشنایان در این سفر همراهمان خواهد بود؟
باید لیستی تهیه کنیم از وسایل مورد نیازی که باید در چمدانمان بچینیم.
آیا وسایل بهداشتی و ایمنی لازم را با خود برداشته‌ایم؟
از اولین برخورد با هم‌سفرانمان بنویسیم.
لیدر تور ما کیست؟ به نظرمان چه شخصیتی دارد؟
از تأخیری که برای پروازمان پیش آمده بنویسیم.
آیا پرواز آرامی داشتیم یا مضطرب بودیم؟
چقدر طول کشید تا به مقصد برسیم؟
حین پرواز به چه چیزهایی فکر کردیم؟
۳-رسیدن به مقصد
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های سفرنامهمان مربوط به اولین مواجهه‌ی ما با کشور و فرهنگی ناآشناست. می‌توانیم از سؤال‌هایی زیر الهام بگیریم:
وقتی از هواپیما پیاده می‌شدیم چه حسی داشتیم؟ چه ساعتی از روز بود؟
اولین چیزی که به چشممان آمد چه بود؟
هوای مالزی چگونه است؟
هتل ما در کدام منطقه از چه شهری قرار دارد؟
چگونه به محل اسکانمان رسیدیم؟
۴-توصیف جاذبه‌های گردشگری
روایت جاذبه‌های گردشگری سبب می‌شود هم سفرنامه‌ی تصویری‌تری داشته باشیم و هم یک راهنمای خوب برای سایر افرادی خواهد بود که آن را می‌خوانند.
از کدام جاذبه‌های گردشگری مالزی بازدید کردیم؟
برای آنکه به این جاذبه‌ها برسیم چه مسیرهایی را طی کردیم؟
از تاریخچه‌ی این جاذبه‌ها و تجربه‌ای که برایمان ساختند بنویسیم.
گشت‌وگذار با هم سفرانمان چگونه است؟ با کدام یک از آن‌ها راحت‌تریم و آبمان با کدام یک از آن‌ها توی یک جوب نمی‌رود؟
۵-بهره گرفتن از حواس پنج‌گانه
یکی از نکات مهم در سفرنامه‌نویسی، بهره‌گیری از حس‌های پنج‌گانه است. حین سفر می‌توانیم به تصویرها، رنگ‌ها، شکل‌ها، عطرها، مزه‌ها، صداها، ریتم‌ها و بافت‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشیم. بهتر است در طول سفر همواره دفترچه و قلمی همراهمان داشته باشیم تا به محض برخورد با تجربه‌ای تازه آن را ثبت کنیم.
خوب است در زمان‌های مشخصی از سفرمان، عامدانه در موقعیتی قرار بگیریم که شاخک‌های حسی‌مان تیز شده‌اند. در چنین موقعیتی می‌توانیم با چند پرسش ساده دست‌به‌قلم شویم برای مثال: چه رنگی توجه‌مان را جلب می‌کند؟ نورپردازی محلی که در آن قرار داریم چگونه است؟ آیا می‌توانیم مزه‌ی غذایی که امروز برای ناهار خوردیم را توصیف کنیم؟ و…
۶-نوشتن از فرهنگ و تفاوت‌‌های فرهنگی
هرچقدر بکوشیم دانش بیشتری نسبت به فرهنگ مقصد سفرمان کسب کنیم و از تجربه‌ی لمس آن فرهنگ در موقعیت‌های مختلف بنویسیم بهتر است. در این بخش جزئی‌نگری و پرسیدن سؤال‌هایی هوشمندانه به ما بسیار کمک می‌کند:
چه بخشی از فرهنگ مالایی توجه‌مان را جلب کرده؟
برخورد مالزیایی‌ها با توریست‌ها چگونه است؟
فرهنگ مالیایی بر چه پایه‌هایی استوار است؟
از تفاوت فرهنگ مالایی و ایرانی بنویسیم.
با رویارویی با چه موقعیتی حس کردیم دچار شوک فرهنگی شده‌ایم؟
۷-امتحان کردن انواع یادداشت‌برداری
بهتر است در طول سفرمان از انواع یادداشت‌برداری استفاده کنیم تا مطمئن شویم جزئیات بیشتری از این سفر را ثبت و ضبط کرده‌ایم:
- عکس‌برداری از مکان‌ها و موقعیت‌های مختلف
- فیلم‌برداری از فضاهای متنوع
- ضبط صدا
- برداشتن کلیدواژه
- کشیدن اسکیس
- کشیدن یک نقشه‌ی اجمالی از مسیر رفت‌وآمد و موقعیت مکانی محل اسکان
۸-نوشتن از تعاملات
روایت تعاملات ما در فرهنگی تازه، گفت‌وگوهایی که به سختی شکل می‌دهیم و چالش‌هایی که با زبانی نو داریم، بهانه‌هایی برای غنا بخشیدن به سفرنامه‌ی ما هستند. برخی از سؤال‌هایی که کمک می‌کند دید شفاف‌تری نسبت به نوشتن از تعاملاتمان داشته باشیم:
آیا توانستیم به کمک تور لیدر یا مترجم آنلاین خود به زبان مالایی صحبت کنیم؟
از تجربه‌ی تعامل با افراد مالزی بنویسیم.
وقتی تور لیدر ما مشغول گفت‌وگو با یک فرد بومی بود به نوع ادای کلمات، نوع گویش و زبان بدنشان توجه کنیم و بکوشیم آن را توصیف کنیم.
۹-آشنایی با زبانی تازه و کلماتی نو
برای ما که به نوشتن علاقه‌مندیم، هر برخورد نو با زبان -چه زبان مادری‌مان و چه زبان زبانی بیگانه- باعث اتصال ما به سرچشمه‌ای از ایده‌ها می‌شود. کافی‌ست از خود بپرسیم:
چه کلمات تازه‌ای یاد گرفتیم؟
آیا چیزی درباره‌ی تاریخچه‌ی زبان مالایی یاد گرفتیم؟
آیا می‌توانیم خودمان را به زبان مالایی معرفی کنیم؟
حس‌مان به این زبان چگونه است؟
آیا توانستیم شباهتی میان این زبان با زبان فارسی پیدا کنیم؟
۱۰-توصیف بازارها
بازارها به دلیل اینکه محل عبور طیف گسترده‌ای از مردم در اقشار مختلف جامعه هستند، حائز اهمیت‌اند. کافی‌ست با دقت‌نظر به آن‌ها بنگریم، متوجه می‌شویم به یک منبع قدرتمند برای اندیشیدن و نوشتن دست پیدا کرده‌ایم. در طول سفرمان می‌توانیم از خود بپرسیم:
از کدام بازارها و پاساژ‌ها بازدید کردیم؟
جو حاکم بر آن بازار/پاساژ چگونه بود؟
بکوشیم حس‌وحال مردم واقع در آن بازار را توصیف کنیم.
آن پاساژ در کدام منطقه قرار داشت؟
آیا بازدید از چنین مکان‌هایی باعث شد دید اولیه‌ای نسبت به توان خرید مردم در مالزی داشته باشیم؟
و…
نکته‌ی پایانی: یادداشت‌برداری تا مغز استخوان
مهم‌ترین نکته برای نوشتن یک سفرنامه را می‌توان در یک سطر خلاصه کرد: تا می‌توانیم در طول سفر یادداشت برداریم. تمام کلیدواژه‌ها، توصیفات، عکس‌ها، فیلم‌ها، سوغاتی‌ها، اسکیس‌ها و کروکی‌ها، و صداهایی که در طول سفر ضبط کردیم، بانک خاطرات سفر ما را پر می‌کنند و به ما این امکان را می‌دهند تا سفرنامه‌ای غنی‌تر و تصویری‌تری بنویسیم.
امیدواریم مطالعه‌ی این مقاله باعث شود سفر بعدی‌مان را به نوشتن یک سفرنامه جذاب و خواندنی گره بزنیم.
پیشنهاد دانلود و مطالعه‌ی یک سفرنامه‌ی درخشان:
برای مطالعه‌ی بیشتر:
آموزش خاطره‌نویسی | ثبت خاطرات برای بهتر زیستن
آیا خاطره‌نویسی در ایران مهجور مانده است؟
نویسنده: پگاه جهانگیرنژاد