تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی

وقتی سخن از خاطره‌نویسی به میان می‌آید، شاید اولین عبارتی که ناخودآگاه به ذهنمان می‌رسد این باشد: «تابستان خود را چگونه گذرانده‌اید؟». در دوران مدرسه معمولن سالی یک‌بار باید درباره‌ی چنین موضوعی انشا می‌نوشتیم. اما به‌راستی خاطره‌نویسی معنایی همین‌قدر سطحی دارد؟ آیا می‌توان خاطره‌نویسی را مقدمه‌ای بر داستان‌نویسی دانست؟ تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی کدامند؟ چطور می‌توانیم به یک خاطره‌نویس حرفه‌ای تبدیل شویم؟

اگر شما هم قصد دارید خاطره‌نویسی را شروع کنید اما این مفهوم برایتان قدری پیچیده و مبهم است و دوست دارید با تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی بیشتر آشنا شوید، این مقاله برای خودِ شما نوشته شده‌است.

 

خاطره‌نویسی چیست و چه اهمیتی دارد؟

خاطره‌نویسی به معنای ثبت و توصیف وقایع زندگی از دریچه‌ی چشم خاطره‌نویس است و تخیل در آن نقشی ندارد. به همین دلیل است که شاخه‌ای از ادبیات مستند به‌حساب می‌آید. خاطره‌نویسی می‌تواند مستند بر یادداشت‌های روزانه و نامه‌ها باشد یا تنها بر حافظه‌‌ی خاطره‌نویس استناد داشته باشد.

هرچند که در خاطره‌نویسی از قوه‌ی خیال استفاده نمی‌شود، اما باز هم نمی‌توان از آن به عنوان سندی تاریخی استفاده کرد، چرا که عواطف و احساسات و حالات روحی کسی که آن را می‌نویسد در شکل‌گیری توصیفات او از وقایع زندگی‌اش نقش بسیار زیادی دارد.

شاید در ابتدای راه خاطره‌نویسی این سؤال به ذهنمان برسد که «خاطرات زندگی من چه اهمیتی دارد که آن‌ها را بنویسم؟». در پاسخ به این سؤال، باید به این باور برسید که شما منحصر‌به‌فرد هستید.

تا‌به‌حال نشده که کسی هم‌اسم شما، با والدینی شبیه والدین شما، درست در شرایطی همچون خود شما چشم به‌ این دنیا گشوده باشد و تمام آنچه را که شما در زندگی تجربه کرده‌اید، انجام داده باشد و دقیقن احساساتی شبیه احساسات شما در وی برانگیخته شده‌ باشد. پس این زندگی و تمام اتفاقاتی که از سر گذرانده‌اید، مختص شما‌ست و اگر با فراگیری تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی اقدام به ثبت آن نکنید، تا ابد محکوم به فنا خواهد بود. خاطره‌نویسی می‌تواند زندگی منحصر‌به‌فرد شما را جاودانه کند.

 

تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی کدامند؟

خاطره‌نویسی نیز مانند هر گونه‌ی نوشتاری دیگری تکنیک‌ها و نکاتی دارد که رعایت آن‌ها بر کیفیت نوشته‌ی شما خواهد افزود. در این قسمت از مقاله برخی از مهمترین و اصلی‌ترین تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی را به اختصار به شما معرفی خواهیم کرد.

• دنیا را دقیق‌تر ببینید

وقتی عزم خود را جزم می‌کنید تا خاطرات خود را ثبت کنید، دیگر نباید از کنار هیچ اتفاقی سرسری عبور کنید. از این پس، نگاه شما باید به آنچه در اطرافتان روی می‌دهد دقیق‌تر باشد. هر اتفاقی که احساسی را در شما برمی‌انگیزد یا ویژگی خاصی دارد که توجه شما را به‌ خود جلب می‌کند، می‌تواند سوژه‌ای برای خاطره‌نویسی باشد.

هر اتفاقی که احساسی را در شما برمی‌انگیزد یا ویژگی خاصی دارد که توجه شما را به‌ خود جلب می‌کند، می‌تواند سوژه‌ای برای خاطره‌نویسی باشد.

• یادداشت‌برداری روزانه را جدی بگیرید

آنچه در انجام هر کاری به ما کمک می کند این است که واقع‌بین باشیم و انتظاری فراتر از حد توان را از خودمان نداشته‌ باشیم. واقعیت این است که شما همیشه و در همه‌حال انرژی و زمان کافی برای خاطره‌نویسی نخواهید داشت. یکی از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی استفاده از یاددشت‌برداری روزانه است. یادداشت‌برداری روزانه‌ی شما می‌تواند شامل سرفصل‌ اتفاقات و اصلی‌ترین احساساتی باشد که در لحظه‌ی وقوع رویداد در شما ایجاد شده‌ است.

شما می‌توانید در اسرع‌وقت، خاطره‌نویسی خود را از دل یادداشت‌برداری‌های روزانه‌‌ی خود بیاغازید.

• ساده بنویسید

در نوشتن خاطرات خود پیچیده‌گویی را کنار بگذارید و به ساده‌ترین شکل ممکن بنویسید. هرچقدر نوشته‌ی شما ساده‌تر باشد، احساسات شما بیشتر در آن جاری خواهد بود و می‌توانید به‌جای اینکه انرژی ذهن خود را صرف نوشتن کلمات و جملات پیچیده و استعاره‌ای کنید، بر روی واقعیات و تأثیر آن‌ها بر ذهن و رفتارتان متمرکز شوید. استفاده از جملات ساده و کوتاه خاطرات شما را صمیمی‌تر و واقعی‌تر می‌کند.

• جزئیات را به دقت توصیف کنید

یکی از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی این است که وقایع را با ذکر جزئیات توصیف کنید. کلی‌گویی در خاطره‌‌نویسی جایی ندارد و نوشته‌ی شما را به گزارش‌نویسی تبدیل خواهد کرد؛ چرا که کلیات هرگز نمی‌توانند بیانگر برداشت شخصی شما از وقایع باشد و زاویه‌ی دید فردی شما را نسبت به یک موضوع بیان‌کند.

ذکر جزئیات زمانی و مکانی در خاطره‌نویسی باعث می‌شود صحنه‌هایی که دیده‌اید و صداهایی که شنیده‌اید، سال‌های سال پس از ثبت خاطره، برای شما زنده گردد و تداعی‌گر احساسات ناب شما در زمان وقوع رویداد باشد.

• از زبان نوشتاری در خاطره‌نویسی استفاده کنید

از آنجایی که خاطرات توصیف‌گر تجربیات زیسته‌ی ما در زندگی هستند و همواره با عواطف و احساسات ما گره خورده‌اند، شاید گاهی ناخودآگاه آن‌ها را به زبان گفتاری ثبت کنید. این کار در مرحله‌ی اول ثبت خاطرات هیچ ایرادی ندارد و باعث می‌شود تا احساسات شما راحت‌تر در نوشته‌ی شما جریان یابد.

اما خاطرات پراکنده به زبان گفتاری ممکن است بعد از گذشت مدتی حتا برای خود شما نیز نامفهوم و غیرقابل درک به‌نظر برسد. توصیه می‌کنیم در مرحله‌ی بازنویسی و ویرایش، زبان خاطرات خود را به نوشتاری تغییر دهید تا محتوای متنی شما منسجم‌ و قابل‌ استناد باشد. در این صورت، خاطراتی جاودانه خواهید داشت که حتی بعد از فوت نیز برای بازماندگان قابل استفاده خواهد بود.

در مرحله‌ی بازنویسی و ویرایش، زبان خاطرات خود را به نوشتاری تغییر دهید.

• در خاطره‌نویسی تعلل نکنید

خاطرات برداشتی شخصی از تجربیات زیسته‌‌ی فرد در برهه‌ی مشخصی از زندگی هستند. اجازه بدهید تا با ذکر یک مثال موضوع را شفاف‌تر کنیم:

اگر سه‌نفر در یک زمان مشخص به یک مکان خاص بروند و فعالیت‌های مشابهی را انجام بدهند و در پایان روز، هر سه نفر خاطرات خود را درباره‌ی آن بنویسند، قطعن سه خاطره‌ی متفاوت از آن‌ها خواهیم خواند. دلیل آن است که هر کدام برداشت شخصی خود را از آن اتفاق داشته‌اند و بر اساس نوع شخصیت و پیشینه‌ی روانی خود، احساسات متفاوتی را تجربه کرده‌اند.

حال اگر اجازه بدهیم حدود یک ماه از آن تجربه بگذرد و بعد دوباره از آن‌ها بخواهیم تا خاطره‌ی آن روز را بنویسند، باز هم آنچه خواهند نوشت، با خاطره‌ی اول آن‌ها به‌طور کامل تطابق ندارد. زیرا با گذشت این مدت، بخشی از خاطرات در ذهن آن‌ها کمرنگ شده و بسیاری از احساساتی که آن زمان تجربه کرده‌اند، دیگر درون آن‌ها وجود ندارد.

پس یکی از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی که کمک می‌کند خاطرات شما واقعی‌ترین حالت ممکن را داشته‌ باشد، این است که ثبت خاطرات خود را به تعویق نیندازید و بکوشید در اولین فرصت آن‌ها را به رشته‌ی تحریر درآورید.

• خاطرات خود را ثبت کنید حتی اگر سال‌های زیادی را از دست داده‌اید

شاید شما از آن دسته افرادی باشید که با وجود گذشت سال‌های زیادی از عمرتان هنوز دست به نگارش خاطرات خود نزده‌اید و با وجود آنچه گفته شد این دغدغه در شما پدید بیاید که مبادا بخش‌های زیادی از آن‌ها را از یاد برده باشید. این نگرانی تا حد زیادی واقعیت دارد، اما هرگز از نوشتن خاطرات خود دلسرد نشوید.

این نکته را در نظر داشته باشید که نوشتن خاطرات پس از گذشت مدتی، نوشته‌ی شما را بیشتر به خود‌زندگینامه (اتوبیوگرافی) تبدیل می‌کند تا خاطره‌نویسی. هرچند که این دو مفهوم، بسیار نزدیک به هم بوده و به سختی می‌توان مرزی برای آن‌ها قائل شد. در هر صورت، نوشته‌ی شما هر اسمی که داشته باشد، بر مبنای توصیف وقایعی است که در گذشته برای شما اتفاق افتاده است.

یکی از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی در این شرایط این است که از کلیات شروع کنید. این‌ کار باعث می‌شود تا وقایع را راحت‌تر به‌خاطر بیاورید. پس ابتدا به نگارش خاطراتی بپردازید که بیشترین اهمیت را در زندگی شما داشته و در ذهن شما پررنگ‌تر هستند. مطمئن باشید در حین نوشتن کلیات و وقایع مهم، کم‌کم جزئیاتی را به‌خاطر خواهید آورد و خاطره‌نویسی خود را در یک بازه‌ی زمانی طولانی‌تر تکمیل خواهید کرد.

 

نمونه‌های برجسته‌ی خاطره‌نویسی در ادبیات کدامند؟

آشنایی و مطالعه‌ی نمونه‌های درخشان خاطره‌نویسی در ادبیات بسیار کمک می‌کند تا به شناخت عمیق‌تری از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی دست پیدا کنید.

یکی از این نمونه‌های برجسته‌ی خاطره‌نویسی در ادبیات ایران، کتاب «نقش‌هایی به یاد» از احمد اخوت است. در یادداشت این کتاب می‌خوانیم:

«نوشتن از خود یک‌جور دست پیش گرفتن در برابر مرگ است و هراس فراموشی و فنا. یادداشت‌نویسی و خاطرات مشخصاً مال دوران مدرن‌اند یا لااقل تدقیق احوال آدم‌های مدرن است، مواجهه‌ی مدام و مدید آدمی یکّه با مرگ و ملال و فراموشی است.»

«خاطرات و خطرات» از مهدی‌قلی‌خان هدایت (مخبرالسلطنه)،

«خاطرات اعتمادالسلطنه»، «شرح زندگانی من» از عبدالله مستوفی،

خاطرات سیدجمال‌الدین اسدآبادی،

خاطرات حبیب یغمایی،

خاطرات قاسم غنی،

خاطرات بزرگ علوی،

خاطرات اسدالله علم،

«روزها در راه» از شاهرخ مسکوب و

«حدیث نفس» از حسن کامشاد

نمونه‌هایی از خاطره‌نویسی در تاریخ و ادبیات معاصر ایران است.

از نمونه‌های غیرایرانی خاطره‌نویسی نیز می‌توان به کتاب‌‌‌هایی نظیر:

«اعترافات» اثر ژان ژاک روسو،

«گذشته‌ها و اندیشه‌ها» اثر الکساندر ایوانویچ گوتسن،

«تاریخ هم‌عصران من» اثر کورولنکو،

«خاطرات من» اثر آ.ن.کریلوف،

«خاطرات بغداد» اثر نهاء الراضی و

«پاریس جشن بیکران» اثر ارنست همینگوی

اشاره کرد.

مطالعه‌ و بررسی این آثار علاوه بر اینکه شما را با وقایع و رویدادهای دوران زندگی نویسندگان این آثار آشنا می‌سازد، اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن دوره را نیز از دیدگاه نویسنده به تصویر می‌کشد. البته تأکید می‌کنیم آنچه درباره‌ی اوضاع و احوال جامعه در خاطرات برجای مانده از اشخاص مختلف می‌خوانیم، همگی برداشت فردی آن شخص بوده و نمی‌تواند مستندی تاریخی به‌حساب آید.

 

خاطره‌نویسی چگونه می‌تواند هدایت‌گر ما به سوی داستان‌نویسی باشد؟

ارتباط میان خاطره‌نویسی و داستان نویسی،‌ ارتباطی تنگاتنگ و غیرقابل انکار است. اگر در حین نگارش خاطرات خود تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی را به‌خوبی رعایت کرده باشید، می‌توانید با بازآفرینی این خاطرات مکتوب، آن‌ها را به نوعی رمان یا داستان بلند تبدیل کنید. بازآفرینی خاطرات به این معناست که شما از خاطرات واقعی خود ایده می‌گیرید و با افزودن عنصر خیال و پروراندن آن، داستانی جدید بر مبنای آن خلق می‌کنید.

حذف برخی از قسمت‌های خاطره، پر و بال دادن به برخی دیگر از قسمت‌ها یا ایجاد تغییر و تحول بنیادین در خاطره از جمله کارهایی است که باید طی بازآفرینی برای خلق داستانی جدید، صورت گیرد. بسیاری از مدرسان نویسندگی خاطره‌نویسی را تمرینی بسیار موثر در جهت تبدیل شدن شما به نویسنده‌ای چیره‌دست می‌دانند.

اگر در حین نگارش خاطرات خود تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی را به‌خوبی رعایت کرده باشید، می‌توانید با بازآفرینی این خاطرات مکتوب، آن‌ها را به نوعی رمان یا داستان بلند تبدیل کنید.

 

آیا رعایت نکات ویرایشی در خاطره‌نویسی مهم است؟

جواب این سوال قطعن مثبت است. هر آنچه شما می‌نویسید و ثبت می‌کنید، برای این است که روزی توسط خودتان یا دیگران خوانده شود. رعایت نکات ویرایشی در خاطره‌نویسی نیز کمک می‌کند تا خوانش متن شما ساده‌تر شود و به خاطره‌‌ی شما ارزش و اعتبار بیشتری می‌دهد.

رعایت این اصول همزمان با نوشتن خاطرات یا در مرحله‌ی بازنویسی، باعث می‌شود تا اثر شما از حالت دل‌نوشته‌های شخصی خارج شده و آماده‌ی انتشار شود. پس توصیه می‌کنیم هر از گاهی خاطرات خود را مورد بررسی قرار دهید و آن‌ها را از لحاظ صوری و محتوایی ویرایش کنید.

اگر قصد چاپ و انتشار خاطرات خود را دارید، می‌توانید قبل از انتشار، آن‌ها را به ویراستار بسپارید. ویراستار علاوه بر تخصصی که در این زمینه دارد، نگاهی خارج از خود شما به خاطرات می‌اندازد و ایرادات ویراستاری را که شما از آن غافل شده‌اید، اصلاح خواهد کرد.

خاطره‌نویسی در فضای مجازی چه ویژگی‌هایی دارد؟

امروزه خاطره‌نویسی در فضای مجازی خیلی بیشتر از خاطره‌نویسی در دفتر خاطرات رواج دارد. به جرأت می‌توان گفت با توجه به امکاناتی که تکنولوژی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد، کمتر کسی برای نوشتن خاطراتش از قلم و دفتر استفاده می‌کند.

استفاده از اپلیکیشن‌های تولید محتوای متنی، مانند ‌microsoft word امکانات بسیار زیادی را در اختیار شما قرار خواهد داد که در استفاده از قلم و کاغذ از آن‌ها بی‌بهره هستید. به عنوان مثال شما می توانید با استفاده از این اپلیکیشن‌ها برای نوشته‌ی خود رمز عبور تعیین کنید، تا به‌جز خودتان کسی نتواند فایل خاطرات شما را باز کند. ویرایش خودکار، حذف و اضافه‌ی راحت‌تر متن و امکان افزودن عکس و تصویر به متن از دیگر مزایای استفاده از این اپلیکیشن‌ها است.

انتشار خاطرات در فضای مجازی یکی از راه‌های بسیار رایج برای تولید محتوای متنی به‌شمار می‌آید. شما می‌توانید از پتانسیل خاطرات زندگی شخصی خود بهره برده و با رعایت تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی در فضای مجازی محتوایی منحصر‌به‌فرد و جذاب را به مخاطب خود ارائه دهید.

استفاده از تصاویر در خاطره‌نویسی در فضای مجازی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در زمانه‌ی ما که گوشی‌های موبایل همگی مجهز به دوربین هستند، این امکان به‌سادگی فراهم شده تا در طول روز از تمام صحنه‌هایی که نظر شما را به‌خود جلب می‌کنند عکس بگیرید. در این صورت، آرشیوی از تصاویر روز خود را در اختیار خواهید داشت. این تصاویر به شما امکان می‌دهند در هنگام ثبت خاطرات چیزی را از قلم نیندازید و در توصیف محیط و مکان به یاری شما می‌آید.

علاوه بر این، استفاده از تصاویر در خاطر‌ه‌نویسی می‌تواند این خاطرات را در فضای مجازی مستند کند و آن‌ها را باور‌پذیر‌ و ملموس سازد. استفاده از ویدیو‌ها در خاطره‌نویسی نیز بسیار کمک‌کننده است. اگر دوست دارید خاطره‌نویسی در فضای مجازی را تجربه کنید، به یاد داشته باشید که خاطرات متنی شما در کنار عکس یا ویدیو اعتبار و جذابیت بیشتری برای مخاطب پیدا خواهد کرد.

رعایت تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی تا چه‌اندازه اهمیت دارند؟

به‌خاطر داشته باشید که خاطره‌نویسی وقتی ارزشمند است که اقدامی خودجوش و برآمده از دل باشد. درست است که آگاهی از تکنیک‌ها و نکات خاطره‌نویسی در انجام بهینه‌ی آن تأثیر بسیار زیادی دارد، اما نباید محتوای خاطرات شما را خدشه‌دار کند یا مانعی بر سر راه خاطره‌نویسی شما باشد.

گاهی اوقات در هنگام خاطره‌نویسی ممکن است به روزهای دورتر و دوران کودکی خود سفر کنید و بعد در رویاهای آینده‌ی خود غرق شوید، دوباره به زمان حال برگردید و از یک اتفاق به اتفاق دیگر بپرید. اجازه بدهید فکرتان آزاد و رها از هر قید و شرطی فقط و فقط بنویسد. اینکه خاطره‌نویسی صحیح دقیقن چه قواعدی دارد یا خاطره‌نویسی را از کجای رویداد باید شروع کنیم و به کجا ختم کنیم، سؤالاتی است که پاسخِ آن‌ها در ابتدای راه خاطره‌نویسی اهمیت چندانی ندارد. چرا که هرقدر کاری در نظر شما پیچیده‌تر به‌نظر برسد، امکان اینکه به سوی انجام دادنش بروید کمتر خواهد شد.

 

سخن پایانی

خاطره‌نویسی آزادانه و بی‌قیدوشرط روشی مؤثر برای روان‌درمانگران و روانشناسان به‌شمار می‌آید تا بدین طریق، سیر ذهنی مراجع خود را در برخورد با هر پیشامدی مورد بررسی قرار دهند. این نوع خاطره‌نویسی زیر شاخه‌ای از نوشتار‌درمانی به‌شمار می‌آید و در ریشه‌یابی مشکلات روانی در افراد بسیار کمک‌کننده است.

سخن آخر اینکه، آنچه در خاطره‌نویسی اولویت دارد، ثبت زندگی منحصر به فرد شما، از دریچه‌ی چشم خود شماست. پس، «هیچ آدابی و ترتیبی مجو، هر چه می‌خواهد دل تنگت بگو».

راستی؛

از شما دعوت می‌کنیم خاطره‌ی زمانی که برای اولین‌بار بابت نوشته‌ای تشویق شدید یا نوشتن از موضوعی حال شما را خوب کرد را برایمان در بخش کامنت‌ها بنویسید.

همینطور می‌توانید خاطره‌ی روزی که برای اولین‌بار با مدرسه‌ی نویسندگی آشنا شدید را برایمان بنویسید.

منتظر خواندن خاطرات زیبای شما دوستان هستیم.

 

 نویسنده: نسیم فرخنده

منابع:

https://www.1pezeshk.com/archives/2014/08/biography.html

https://mohamadrezateimouri.com/learn-to-memorize/

https://www.bartarinha.ir/بخش-اخبار-روز-20/630147-خاطره-نویسی-در-ایران-سابقه-ند

مروری گذرا بر ژانر خاطره‌نویسی و روزمره‌نویسی