نویسنده: افلیا فصیحی | آخرین بروزرسانی: 24 آبان 1402
دهه‌ی هشتاد و تب کتاب‌های هری پاتر بسیاری از نوجوانان و جوانان را گرفته بود. یادم هست که اولین بار، جلد دوم یعنی «هری پاتر و تالار اسرار» را دوستم داد که بخوانم و از همان جا بود که شیفته‌اش شدم. بعد، بلافاصله کتاب اول یعنی سنگ جادو را خواندم و پس از آن منتظر کتاب‌های بعدی تا ترجمه و منتشر شوند. ناشر اصلی مجموعه، نشر تندیس بود و مترجم، خانم ویدا اسلامیه.
شاید اولین باری که ترجمه‌ی کتاب برایم مهم شد، زمانی بود که از شدت علاقه و عجله، جلد پنج هری پاتر را از مترجم و ناشر دیگری خواندم. انگار که فسنجون ترش، لذیذ و یکدست مادربزرگ را حالا با مزه‌ی شیرین می‌خوردی که گردوهایش لای دندانت گیر می‌کرد. ترجمه‌ی روان کتاب‌های قبلی کجا، اصطلاحاتی که معانی‌شان برایت جا افتاده بود، کجا. حالا باید کشف می‌کردی که این لغات جدید جایگزین چه بودند. طوری به دلم نچسبید که وقتی ترجمه‌ی اسلامیه آمد، دوباره دو جلد را خریدم و خواندم.
از این موارد بسیارند. بخصوص درمورد عناوین پرفروش یا نویسندگان معروف. کتاب یک نویسنده که با عنوان‌های مختلف و ترجمه‌های متفاوت چاپ شده و پخش می‌شوند. مادربزرگم کتاب‌های سیدنی شلدون و دانیل استیل می‌خواند. بارها شده بود که کتابی را خریده، وقتی شروع به خواندن کرده بود، فهمیده بود که تکراری است و این کتاب را قبلن با نام دیگری خوانده است. حالا این شگرد ناشران بود یا مترجمان یا هردو، نمی‌دانم.
نکته‌ی جالب اینجاست که صنعت نشر بخصوص نشر به زبان انگلیسی، دنیایی بسیار گسترده و متنوع است. بنابراین تعجب می‌کنم که چرا ناشران ایرانی و مترجمان فارسی‌زبان به تعداد محدودی کتاب بسنده می‌کنند.
از کجا کتاب برای ترجمه پیدا کنیم؟
یکی از بزرگترین بازارهای توزیع کتاب، وبسایت آمازون است. اصلن از ابتدا، جف بزوس بنیانگذار آن، کار خود را با کتاب آغازید. با اینکه برای ما ایرانی‌ها استفاده از خدمات این وبسایت با محدودیت همراه است اما گردش و جستجو در این سایت، منبعی غنی از موضوعات مختلف، عناوین و اطلاعات درباره‌ی کتاب‌ها است.
دسته‌بندی‌های این سایت براساس موضوع، تاریخ انتشار، نظر خوانندگان، ناشر، زبان و حتا وضعیت کتاب، جوایز و انواع دیگر دسته‌بندی‌ها، جستجو برای پیداکردن کتاب موردنظر را بسیار آسان و حتا جالب می‌کند. چرا که اگر بخواهید در موضوع خاصی، عناوین کتاب‌ها را ببینید با تنوعی عجیب و گستره‌ای شگفت‌انگیز مواجه می‌شوید که شما را برای یافتن کتابی کاملن مرتبط با آنچه می‌خواهید، تشویق می‌کند.
در این مسیر، با توجه به اطلاعات موجود از کتاب، با نویسندگان و ناشران مختلف هم آشنا خواهید شد. نظرات کاربران(خوانندگان کتاب) هم بسیار راه‌گشاست. بعلاوه، بخش نقدها و بررسی‌های حرفه‌ای انجام‌شده درباره‌ی کتاب نیز به شما در شناخت و انتخابتان کمک خواهد کرد.
سایت آمازون، شاید یکی از هزاران وبسایت درمورد کتاب و صنعت نشر در جهان است. این وبسایت، پلتفرم توزیع و فروش است درحالیکه بسیاری سایت‌های نقد و بررسی ادبی کتاب وجود دارند که می‌توان برای بررسی بیشتر کتاب‌های انتخاب‌شده از آمازون، از آنها استفاده کرد.
بنابراین انتخاب کتاب انگلیسی برای ترجمه به فارسی، مسابقه‌ای برای ترجمه‌ی یک یا چند عنوان کتاب پرفروش از تعدادی محدود نویسنده‌ی معروف امریکایی نیست، بلکه فرایندی است حرفه‌ای برای انتخاب یک کتاب خوب که نیاز ما را برطرف می‌کند.
چه کتاب‌هایی به زبان فارسی کم داریم؟
زمانی که دانشجوی کارشناسی‌ارشد بودم، به دلیل جدید بودن رشته، اغلب اساتید منابع انگلیسی معرفی می‌کردند. یادم هست تعدادی از هم‌کلاسی‌هایم که زبان انگلیسی خوبی نداشتند، همیشه از این موضوع ابراز ناراحتی می‌کردند. چون منابع به زبان فارسی بسیار کم یا حتا نبود.
بااینکه امروزه یادگیری زبان انگلیسی از جمله‌ی ضرورت‌ها شده است و حتا در تعریف سواد هم دانستن زبان دوم توصیه شده، اما همچنان هستند افرادی که به دلیل ضعف در این مهارت نیازمند منابع فارسی هستند. این قضیه، با وجود سرعت بالای نشر اطلاعات تازه و بوجودآمدن رشته‌ها و موضوعات جدید، تشدید می‌شود. بنابراین علاوه بر تاکید بر یادگیری مهارت زبان انگلیسی، لازم است به موازات آن، منابع غنی فارسی نیز برای عموم جهت استفاده و ارتقای دانش وجود داشته باشد.
مساله‌ی دیگر نیاز به منابع فارسی، وجود محدودیت در دسترسی به منابع خارجی است. با وجود تحریم‌ها، ارزش دلار و محدودیت‌‌های موجود دیگر، خوانندگان به جریان توزیع و پخش کتب، مجلات و منابع مرجع خارجی دسترسی آسانی ندارند. آنچه در بازار به صورت افست و بدون رعایت کپی‌رایت ناشرین خارجی وجود دارد، صرفن تعدادی کتب پرفروش هستند که در مقابل دنیای کتابی که قبلن ذکر شد، اصلن به چشم نمی‌آیند. بنابراین باز هم نیاز به ترجمه‌ی این منابع به فارسی و در دسترس قراردادن مطالب مفید به خوانندگان ایرانی دیده می‌شود. به هرحال دسترسی به یک کتاب برای ترجمه خیلی راحتتر از واردکردن ده‌ها عنوان برای توزیع و فروش است.
چگونه کتابی را برای ترجمه انتخاب کنیم؟
موضوع، می‌تواند یکی از معیارهای مهم و شاید اولین معیار در انتخاب کتاب برای ترجمه باشد. البته بسیاری از کتاب‌ها هم براساس شهرت نویسنده انتخاب می‌شوند. بطوریکه وقتی یک کتاب از نویسنده‌ای، پرفروش و معروف گردید، دیگر کتاب‌های او نیز صرفنظر از نیاز یا شایستگی آن، ترجمه می‌شوند. اما همانطور که قبلن هم اشاره شد، بعضی از موضوعات در زبان فارسی دارای کمبود منابع هستند. بنابراین لازم است با توجه به موضوع مورد نیاز، عناوین لازم، انتخاب و ترجمه شوند.
با توجه به تعداد زیاد و تنوع عناوین در یک موضوع، مرحله‌ی بعد، می‌تواند موضوع فرعی باشد. به عبارت دیگر، جستجوی تخصصی‌تر موضوع می‌تواند دامنه‌ی جستجو را کوچکتر کند.
پس از رسیدن به چند عنوان مورد نظر بهتر است، نویسنده و نقدهای ارائه‌شده برای کتاب نیز مورد بررسی قرار گیرند. سال نشر هم می‌تواند در تصمیم‌گیری مهم باشد. در رابطه با برخی موضوعات مانند تکنولوژی و یافته‌های علمی شاید کتاب هرچه جدیدتر باشد، برای انتخاب گزینه‌ی مناسب‌تری باشد.
همزمان با جستجو و کاهش تعداد گزینه‌ها بهتر است در سایت مرکز اسناد ملی از ترجمه نداشتن کتاب هم اطمینان حاصل کنید. چرا که برخی عناوین، بخصوص عناوین قدیمی‌تر احتمال دارد قبلن ترجمه شده باشند و شما خبر نداشته باشید.
چه کتابی برای ترجمه خوب است؟
کتابی برای ترجمه خوب است که ابتدا نیازی را در زبان فارسی برآورده سازد. کتاب بتواند به منابع فارسی موجود، برای خوانندگان در موضوع مربوطه چیزی اضافه کند. متاسفانه در بسیاری از ترجمه‌ها این موضوع درنظر گرفته نمی‌شود. صرفن فروش عنوان یا پرفروش بودن نویسنده مطرح است. به همین علت هم هست که برای بعضی کتاب‌ها بیش از 10 ترجمه‌ی مختلف وجود دارد. درحالیکه وقتی کتاب را بررسی می‌کنید، می‌بینید که چه بسا ترجمه‌ی اول هم دردی را دوا نمی‌کرد. اما چون عنوان همه‌گیر یا نویسنده مشهور است، برای فروش، انواع ترجمه‌های مختلف به بازار می‌آیند و خوانندگان دچار سردرگمی می‌شوند که چه ترجمهای مناسب‌تر است.
نویسنده نیز در تعیین کتاب بسیار تاثیرگذار است، چراکه عناوین مشابه و کتاب‌های متنوع و مختلفی در یک موضوع وجود دارند. اما اینکه این مطالب را چه کسی، با چه سابقه و براساس چه پژوهش یا منابعی نوشته است، اهمیت دارد. به عبارتی اعتبار کتاب از نویسنده و سابقه‌اش سرچشمه می‌گیرد. بسیاری از کتاب‌ها، عناوین جذاب و گیرایی دارند. موضوعات جالبی را پوشش می‌دهند، اما استناد و اعتبار مطالب به منظور یادگیری و بخصوص کاربرد در زندگی باید با دقت سنجیده شوند. بررسی نویسنده و انتخاب درست می‌تواند این موضوع را تایید کند.
انتخاب کتاب خوب چه کمکی به مترجمین می‌کند؟
به عنوان کسی که کار ترجمه انجام می‌دهد، می‌دانم که ترجمه کار آسانی نیست. بخصوص که برای ارائه‌ی یک کار تمیز، روان و درست، مترجم باید به دو زبان مسلط باشد. برخلاف نویسندگی در یک زبان که تسلط در آن زبان را می‌طلبد. ترجمه در عین حال چون کاری مکانیکی است و شاید به اندازه‌ی آفرینش متن، خلاقیت نمی‌طلبد می‌تواند ابزار بسیار خوبی برای یک نویسنده باشد. یعنی اگر یک نویسنده در کنار کار نوشتن به ترجمه هم بپردازد، ماهیچه‌های نوشتاری‌اش تقویت می‌شوند. بنابراین انتخاب کتاب خوب برای رسیدن به این هدف، مهم است.
برای کسی که به صورت تخصصی کار ترجمه می‌کند نیز انتخاب کتاب با توجه به علاقه، موضوع، توانایی و تسلط زبانی دارای اهمیت است. چراکه انتخاب درست علاوه بر تقویت زبانی مترجم، کارنامه‌ی او را در نهایت درخشان خواهد کرد. بعلاوه ترجمه‌ی درست و روان به فارسی خود کلاس درسی برای علاقمندان به نویسندگی است. انتخاب کلمات صحیح و مناسب، معادل‌سازی‌های درست و نثر روان نه تنها به منابع فارسی افزوده بلکه، زبان را نیز غنی می‌کند. همانطور که در ترجمه‌های سروش حبیبی و نجف دریابندی یا احمد اخوت می‌بینیم.
در طول روز، ما بارها در معرض انتخاب و تصمیم‌گیری هستیم. از نوع و رنگ لباس گرفته تا تصمیم‌های سرنوشت‌ساز زندگی. اما هر انتخابی چه کوچک، چه بزرگ اگر انتخابی آگاهانه باشد، در اغلب موارد منجر به نتایج مثبت می‌شود. اینکه شما به روشی مستدل، با مطالعه و بررسی، گزینه‌ای را انتخاب کنید، حتا اگر در انتها منجر به شکست گردد، کل فرایند را زیر سوال نخواهد برد، بعلاوه درس‌های مهمی برای انتخاب‌های بعدی خواهد داشت. انتخاب‌های آگاهانه قابل دفاع و پیگیری هستند و به مرور زمان مهارت‌آموزی در تصمیم‌گیری‌های نقادانه و فعال، منجر به موفقیت‌های مستمر خواهد گردید.
حالا این انتخاب آگاهانه می‌تواند در گزینش یک کتاب خوب برای ترجمه باشد. انتخابی که آگاهانه‌بودن آن منجر به غنای زبان فارسی و کمک به خوانندگان فارسی زبان می‌گردد. از هزینه‌های بی‌مورد برای مترجم و ناشر جلوگیری می‌کند. در نهایت هم اثری ماندگار به جا خواهد گذاشت.
البته شاید مترجمین، بخصوص مترجمین جوان به نیازسنجی و انتخاب کتاب نه علاقه داشته باشند و نه منابع لازم را در اختیار داشته باشند. این کار را ناشرین محترم می‌توانند انجام دهند و یا کسانی که در این زمینه دارای تبحر هستند. در هر دوصورت، این انتخاب آگاهانه است که تاثیرگذار و ارزش‌آفرین خواهد بود.
