داستان‌نویسی برای کودکان | سیزده قدم تا نگارش کتاب کودک

وقتی کوچک بودم، دوست نداشتم وارد دنیای بزرگسالان شوم. یادم می‌آید بسیاری از هم‌سن و سالانم با پوشیدن لباس‌های مادر و پدرشان یا تقلید از کارهای آن‌ها، سعی می‌کردند کودکی‌شان را دور زده و زودتر وارد دنیای بزرگسالان شوند؛ اما من بیشتر اوقاتم را با بچه‌های کوچک‌تر از خودم می‌گذراندم. دنیای کودکان همیشه برایم واقعی‌تر بود. به‌نظرم احساسات، رفتارها،‌ بازی‌ها، قهرها و آشتی‌ها، همه و همه، در دنیای کودکانه خالصانه‌تر هستند. شاید علت انتخاب شغل داستان‌نویسی برای کودکان و رویاپردازی‌های من برای نگارش کتاب کودک همین باشد که هنوز هم دوست ندارم از دنیای ناب کودکی‌ فاصله بگیرم.

احتمالاً شمایی که روی عنوان این مقاله کلیک کرده‌اید نیز کودکان را دوست دارید و دلتان می‌خواهد اثری برای آنها خلق کنید؛ اما با توجه به اهمیت و حساسیت‌ بسیار زیاد کار در حوزه ادبیات کودک لازم است قبل از اینکه دست به کار شوید، اصول اولیه‌ی داستان‌نویسی برای کودکان را بدانید.

با توجه به اینکه تعاریف متفاوتی از سنین کودکی وجود دارد، قرارداد ما در این مقاله این است که کودک را بین سنین ۳ تا ۱۰ سال درنظر بگیریم. در واقع کودکی در تعریف ما، شامل سنین بعد از سن خردسالی و قبل از دوران پیش‌بلوغ می‌شود.

پیشنهاد می‌کنم دستتان را به من بدهید تا با هم سیزده قدم برای نگارش کتاب کودک و ورود به دنیای شیرین ادبیات کودکان برداریم.

قدم اول:

مخاطب را بشناسید

اولین کاری که قبل از نگارش هر متنی باید انجام دهید، شناخت مخاطبی است که قرار است برای او بنویسید. در همین قدم اول از داستان‌نویسی برای کودکان، باید بگویم که کار سختی پیش رو دارید. نویسندگی برای کودکان خیلی سخت‌تر و حساس‌تر از آن چیزی‌ است که در نگاه اول به نظر می‌رسد.

وقتی شما به عنوان یک بزرگسال، با انواع و اقسام دغدغه‌های سیاسی، اقتصادی و عاطفی مشغول مطالعه کتابی می‌شوید، احتمالاً در بهترین حالت ۸۰ درصد از آنچه خوانده‌اید را دریافت می‌کنید. در ضمن، احتمال اینکه بار دیگر فرصتی پیدا کنید و آن کتاب را مجدد بخوانید، بسیار کم است. اما در مورد کودک قضیه به‌گونه‌ای کاملاً متفاوت است.

کودک سراپا حضور و ادراک است. وقتی داستانی را گوش می‌کند یا خودش مشغول خواندن می‌شود، در آن غرق شده و با شخصیت‌ها همذات‌پنداری می‌کند. علاوه بر این، خیلی کم پیش می‌آید که کودک داستانی را فقط برای یک‌بار گوش کند و فقط یک‌بار سراغ کتابی برود. اگر در داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کرده باشید، او بارها و بارها قصه‌ی شما را خواهد شنید و هربار به دریافتی متفاوت و کامل‌تر از دفعه‌ی قبل می‌ رسد.

این نکته را در نظر بگیرید که آنچه می‌نویسید، می‌تواند بر کیفیت زندگی کودکان به‌طور مستقیم اثرگذار باشد. پس ورود به حوزه‌ی ادبیات کودک امری خطیر و حساس است و باید با شناختی کامل و دقیق از دنیای کودکان انجام پذیرد.

دستیابی به چنین شناختی به شرط برقراری ارتباط مستقیم و مستمر با کودکان متعدد و متفاوت امکان‌‌پذیر می‌شود. در ادامه، شروط این ارتباط را مورد بررسی قرار خواهیم‌داد.

ارتباط مستقیم با کودکان

یکی از شروط داستان‌نویسی برای کودکان، ورود به دنیای آنان از طریق ارتباط مستقیم یا حضوری است. حضور در جمع کودکان باعث می‌شود تا دغدغه‌های آن‌ها را بهتر بشناسید و توانایی خود را در نحوه‌ی صحیح برخورد با آن‌ها محک بزنید.

این حضور باید آگاهانه و با‌‌توجه صورت پذیرد. وقتی در جمع کودکان هستید، رفتارشان را زیر نظر بگیرید. دقت کنید چه چیزهایی آن‌ها را می‌خنداند، چه‌ وقت‌هایی گریه می‌کنند، تعجب آن‌ها معمولاً از چه مواردی است، کی کسل می‌شوند و شروع به بهانه‌گیری می‌کنند و چه چیزی آن‌ها را به وجد می‌آورد.

البته مراقب باشید آن‌ها متوجه نشوند که زیر ذره‌بین شما هستند، وگرنه طوری دست‌به‌سرتان خواهند‌کرد که خودتان هم باورتان نشود!

ارتباط مستمر با کودکان

حفظ استمرار در ارتباط مستقیم با کودک نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. صرف اینکه در زمان شروع به کار داستان‌نویسی برای کودکان این ارتباط را آغاز کرده و رهایش کنید، کافی نیست. نباید فکر کنید که همان دیدارهای اولیه برای تمام عمر کاری شما کفایت می‌کند و شناخت کافی از کودکان را به‌دست آورده‌اید.

سرعت تغییر دنیای کودکان و افکار و دغدغه‌هایشان نسبت به زمان‌های گذشته، بسیار افزایش یافته‌ است. کودکی که این هفته برای موضوعی ارزش قائل است، احتمال دارد طی هفته‌ی بعد، هیچ اهمیتی به آن ندهد.

پس تا روزی که به نویسندگی برای کودکان مشغول هستید، این ارتباط را به‌طور مستمر حفظ کنید.

ارتباط با کودکان متعدد

شاید شما خودتان مادر یا پدر باشید و به هر دلیلی تصمیم‌ گرفته باشید دست به نگارش کتاب کودک بزنید. پس دو شرط ارتباط مستقیم و مستمر با کودک را دارید. پس تا همین‌جا شما به شناخت تقریباً خوبی از کودکان خودتان رسیده‌اید. اما اگر دو کودک داشته‌ باشید، احتمالاً تایید می‌کنید که دغدغه‌های آن دو بسیار با هم متفاوت است.

حال، هرچه شما با تعداد بیشتری از کودکان در ارتباط باشید، با تفاوت روحیات آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد. همین مسئله باعث می‌شود هنگامی که مشغول داستان‌نویسی برای کودکان می‌شوید، عمق شناخت شما از مخاطبتان بیشتر باشد.

ارتباط با کودکان متفاوت

سعی کنید برای حضور در جمع کودکان یک مکان ثابت و مشخص را انتخاب نکنید. احتمال اینکه در یک محل مشخص همیشه کودکانی از یک سطح فرهنگ خاص حضور پیدا کنند، خیلی زیاد است. در این صورت، باز هم شناخت شما از کودکان محدود به همان طبقه اجتماعی خواهد‌ شد.

در قسمت‌های مختلف شهرتان و حتی شهرها و کشورهای دیگر سیر کنید و مشاهده‌گر کودکان باشید. کودکان کار، کودکان مرفه، کودکانی که در بهزیستی زندگی می‌کنند، کودکان طبقه متوسط جامعه، همه و همه را از دریچه‌ی چشم نویسنده‌ای که قصد نگارش کتاب کودک را دارد، بررسی کنید. این هم یکی از شروطی است که در مخاطب‌شناسی به‌منظور داستان‌نویسی برای کودکان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

قدم دوم:

گونه‌های ادبی (ژانر) مورد علاقه کودکان را بشناسید

همه‌ی کتاب‌ها بر اساس محتوا به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند: داستان و غیرداستان.

کتاب کودک نیز از این قاعده مستثنی نیست. کتاب‌های داستانی کودک بر اساس تخیلات و داستان‌سرایی نویسنده نوشته‌شده‌اند و کتاب‌های غیر‌داستانی حاوی مطالب علمی و واقعیت‌ها هستند.

هر یک از این دو گروه دارای چندین زیرشاخه است که به آن‌ها گونه‌های ادبی یا ژانر گفته‌ می‌شود. گونه‌ی ادبی نمایان‌گر فضای کلی محتوای کتاب است. کتاب‌هایی که در یک ژانر ادبی قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌های مشترک و کلیاتی از پیش تعیین‌شده هستند.

پیشنهاد می‌کنم قبل از شروع داستان‌نویسی برای کودکان، گونه‌ای را انتخاب کنید که هم مورد علاقه خودتان باشد و هم کودک آن را بپسندد. مطمئن باشید اگر قدم اول را در برقراری ارتباط درست با کودکان، درست بردارید، ژانرهای مورد علاقه‌ی کودکان هم دستتان خواهد‌ آمد.

در میان ‌ژانرهای گوناگون، ژانرهای فانتزی، ماجراجویانه، طنز و کاراگاهی (معمایی) بیشترین طرفدار را بین کودکان دارند که در ادامه، هریک را به‌اختصار شرح خواهیم داد.

ژانر فانتزی

این ژانر که با عنوان ژانر خیالی نیز شناخته می‌شود، داستان‌هایی را دربر می‌گیرد که دارای عناصر شگفت‌انگیز بوده و در میانه‌ی واقعیت و خیال رخ می‌دهد. گستردگی ویژگی‌های این ژانر به حدی است که با بسیاری از ژانرها و مکاتب ادبی دیگر (رئالیسم جادویی، رومانتیسم، سورئالیسم، علمی-تخیلی) هم‌پوشانی دارد.  استفاده از این ژانر در میان کودکان طرفداران زیادی دارد و در داستان‌نویسی برای کودکان بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این علاقه‌ی بسیار زیاد به فانتزی از قوه‌ی تخیل سرشار کودکان نشأت می‌گیرد و سبب پرورش خلاقیت در آن‌ها می‌گردد.

از ویژگی‌های اصلی ژانر فانتزی می‌توان به وجود عناصری چون سحر و جادو، تعلیق و ناباوری و دگرگونی واقعیات به شیوه‌ای باورپذیر اشاره کرد.

اگر برای نگارش کتاب کودک به ژانر فانتزی علاقمند هستید، پیشنهاد می‌کنیم با رهایی ذهن خود از هرگونه قید و بندی، افسار تخیلات خود را رها کرده و داستانی فراطبیعی و جذاب برای کودکان بنویسید.

«آلیس در سرزمین عجایب»، «داستان بی‌پایان» و «شنل قرمزی» نمونه‌هایی از داستان‌های ژانر فانتزی در ادبیات کودک به‌شمار می‌آیند.

‌ژانر ماجراجویانه

ژانر ماجراجویانه رویدادهای غیرمعمول و هیجان‌انگیزی را در‌برمی‌گیرد که به‌دور از اتفاقات روزمره‌ی زندگی اتفاق می‌افتد. کودکان به اقتضای سن و علایقشان، عاشق ماجراجویی‌های هیجان‌انگیز هستند. داستان‌نویسی برای کودکان مستلزم این است که تا حد امکان ماجراجو باشید. خلق ماجراهایی که هدف مشخصی را دنبال می‌کنند و سبب بروز تحولاتی عجیب و غریب در زندگی قهرمان داستان می‌شود، می‌تواند تا حد زیادی بر جذابیت قصه‌ی شما بیفزاید.

«پاستیل‌های بنفش»، «موطلایی و سه‌خرس»، «پسرک و ناخدای شجاع»، «آدم برفی و گل سرخ»، «داستانک‌های نخودی» و «مجموعه موش کتابخانه» نمونه‌هایی از ژانر ماجراجویانه هستند.

ژانر کمدی (طنز)

استفاده از زبان طنز در داستان‌نویسی برای کودکان یکی از راه‌هایی است که می‌تواند کتاب کودک شما را در دسته‌ی محبوب‌ترین کتاب‌های کودک جای دهد. اگر استفاده‌ی هنرمندانه از عناصر طنزآمیز را در نگارش کتاب کودک بلد باشید، کودکان یک دل نه صد دل عاشق داستان شما خواهند شد.

اگر اولین قدم را برای شناخت کودکان درست برداشته باشید، به‌طوری‌ که در جمع‌های آن‌ها حضور یافته، همراهشان به تماشای فیلم و کارتون نشسته و یا برایشان کتاب کودک خوانده باشید، احتمالاً به‌خوبی دستتان آمده که چه موضوعاتی برای آن‌ها بیش از همه خنده‌آور است. برعکس حرف‌زدن، کارهای عجیب و غریب، سو‌تفاهم‌ها، ترسیدن ناگهانی شخصیت‌ها و حواس‌پرتی‌ها در کتاب‌های داستان یا کارتون‌ها می‌تواند بچه‌ها را از خنده روده‌بُر کند!

در واقع استفاده از ژانر کمدی یا طنز بهترین راه است برای آنکه مفاهیم سخت و پیچیده‌ی انتزاعی را لا‌به‌لای خنده‌ها به‌طور غیرمستقیم به کودکان آموزش دهید.

«چارلی و کارخانه‌ی شکلات‌سازی»، «بچه‌ی آدم»، «کاپیتان زیرشلواری» و «دردسرهای بچه شرور» نمونه‌هایی از ژانر طنز در داستان‌نویسی برای کودکان هستند.

ژانر کارآگاهی (معمایی)

کودکان پرسشگر هستند و هر آن چیزی را که در ذهن آن‌ها پرسش ایجاد کند، دوست دارند. خط سیر داستان شما باید به‌گونه‌ای باشد که معمایی در ابتدای کتاب مطرح شود و سپس قدم به قدم در طی قصه با پیدا کردن سرنخ‌ها و نشانه‌ها این معما حل گردد. در این صورت است که کودک با اشتیاق فراوان قدم به قدم تا آخر داستان با شما همراه خواهد شد و لذت بی‌نظیر کشف را تجربه خواهد کرد.

استفاده از ژانر کارآگاهی یا معمایی در داستان‌نویسی برای کودکان از این جهت اهمیت دارد که بهترین روش برای آموزش غیر‌مستقیم مهارت حل مسئله به کودکان است. کودکان در طی داستان یاد می‌گیرند که چه‌طور باید یک معما را بشکافند و از سرنخ‌های پیش پا افتاده برای حل آن استفاده کنند. ژانر کارآگاهی نه فقط برای کودکان، بلکه برای نوجوانان نیز بسیار جذاب و پرکشش است.

مجموعه‌ها‌ی «بنگاه کارآگاهی لاسه و مایا»، «کارآگاه سیتو» و «کارآگاه کوفسکی» از نمونه‌هایی از ژانر معمایی یا کارآگاهی در داستان‌نویسی برای کودکان هستند.

قدم سوم:

تا می‌توانید کتاب کودک بخوانید

وقتی شما قصد دارید به هر کار جدیدی از نوع خلق و تولید محتوا دست بزنید، ابتدا باید تا می‌توانید همان نوع محتوا را به مصرف برسانید. نگارش کتاب کودک هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر می‌خواهید در داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کنید، باید مطالعه‌ی انواع کتاب کودک را در برنامه‌ی روزانه‌ی خود قرار دهید و در ابتدای ورود به حوزه‌ی نویسندگی برای کودکان، حداقل روزی دو ساعت را به مطالعه‌ی کتاب‌های کودکانه اختصاص دهید.

اگر خودتان فرزند دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا جایی که فرزندتان مشتاق شنیدن است، برایش کتاب کودک بخوانید و واکنش‌های او را نسبت به آنچه می‌شنود، ریزبینانه مورد توجه و بررسی قرار دهید. البته بهتر است که اگر فرصتی پیش آمد این کار را در پارک‌ها، مهد‌های کودک یا شیرخوارگاه‌ها انجام دهید تا تفاوت واکنش‌ کودکان مختلف برای شما آشکار شود.

این اقدام شما را با دغدغه‌های گوناگونی که آن کتاب در ذهن کودکان پدید می‌آورد آشنا ساخته و دنیایی از ایده‌های نو را جهت داستان‌نویسی برای کودکان در اختیار شما قرار می‌دهد.

راه‌های دسترسی به کتاب‌های کودک

برای دستیابی به انواع مختلفی از کتاب‌ کودک، نیازی نیست تا حتماً تک‌تک آن‌ها بخرید و هزینه‌ زیادی را متحمل شوید. راه‌های راحت‌تر و کم‌هزینه‌تری نیز وجود دارد. به عنوان مثال، می‌توانید از اپلیکیشن‌هایی نظیر طاقچه و فیدیبو استفاده کنید و بسیاری از کتاب‌ها را به‌صورت الکترونیکی با هزینه کمتر تهیه کنید.

عضویت در کتاب‌خانه‌های معتبر شهر خودتان و امانت گرفتن کتاب‌ها نیز راه بسیار خوبی برای مطالعه انواع و اقسام کتاب‌ها است. علاوه بر این، با توجه به حجم کم کتاب‌های کودک، می‌توانید گاهی برای مدتی طولانی در کتاب‌فروشی‌های بزرگ شهر خودتان مشغول گشت و گذار و مطالعه‌ی سرپایی کتاب‌ها بشوید.

پیشنهاد ما به شما که علاقمند به حوزه‌ی ادبیات کودک هستید، این است که در اسرع وقت از سایت «شورای کتاب کودک» دیدن کنید و از طریق فهرست آثار منتخب شورا با بهترین کتاب‌های کودک و نوجوان آشنا شوید. در این صورت، مطالعه‌ی شما هدفمند‌تر شده و وقت خود را صرف مطالعه‌ی آثار ضعیف نخواهید کرد.

قدم چهارم:

از دل ارتباط با کودکان ایده‌یابی کنید

یکی از دغدغه‌هایی که در ابتدای راه نگارش کتاب کودک برای اغلب نویسندگان پیش می‌آید، یافتن ایده‌های ناب برای داستان‌هایشان است. خیلی از اوقات کتاب‌هایی در حوزه‌ی ادبیات کودک منتشر می‌شود که موضوع آ‌ن‌ها دغدغه‌ی بزرگسال است و هیچ ارتباطی با دنیای کودکان ندارد.

گاهی نویسنده‌ی بزرگسال از موضوعاتی می‌‌نویسد که نوستالژی کودکی خودش است و کودک امروز نمی‌تواند با آن رابطه‌ای برقرار کند. برخی از اوقات نیز نویسندگان کودک تنها از زبانی کودکانه برای بیان مسائل و دغدغه‌های بزرگسالان استفاده می‌کنند. این گونه آثار نیز مورد پسند کودکان نخواهد بود.

سعی کنید در یافتن ایده‌ی داستان‌نویسی برای کودکان دغدغه‌ای را از دل ارتباط با کودکان بیابید یا دغدغه‌ای را برای آن‌ها بسازید. موضوع دغدغه‌یابی و دغدغه‌سازی مسئله‌ای بسیار حساس و مهم است که تنها از طریق همان قدم اول، یعنی ارتباط موثر با کودکان و دنیای کودکانه حاصل می‌گردد. در این قسمت در مورد بهترین روش‌های ایده‌یابی توضیحاتی را به شما خواهم داد:

نگاه کودکانه به دنیا داشته‌باشید

ادبیات کودک باید صدای کودکان باشد، نه پیام بزرگسال به کودک. شما می‌توانید به هر موضوعی، حتی موضوعات ناخوشایندی چون مرگ، طلاق، جنگ، اعدام و …، به چشم یک ایده برای نگارش کتاب کودک نگاه کنید، به شرط آنکه با نگاهی کودکانه به‌ این موضوعات بنگرید.

اگر در هنگام شروع داستان‌نویسی برای کودکان، قصد پرداختن به این دست ایده‌ها را دارید، باید با مشاهده‌ی دقیق کودکان، دریابید که کدام بخش از سوالات آن‌ها در مواجهه با این موضوعات بی‌جواب باقی مانده و چطور می‌توان به‌صورت غیرمستقیم، به این دغدغه‌ها پاسخ داد یا کودک را به سوی یافتن پاسخ هدایت کرد. در این صورت است که می‌توانید از طریق داستان‌نویسی برای کودکان کاری کنید که این موضوعات کم‌کم وارد دایره‌ی امن کودک شده و از حالت مگو خارج شود.

واکنش‌های متفاوت کودکان را زیر ‌ذره‌بین قرار دهید

یکی دیگر از راه‌های ایده‌یابی این است که به‌طور غیر‌مستقیم در روابط بچه‌ها با یکدیگر و مشکلاتی که با والدینشان دارند، توجه کنید. هنگام حضور در میان کودکان دقت کنید که سر چه موضوعاتی با هم‌سن و سالان خود دعوا می‌کنند، درباره‌ی چه چیزهایی از پدر و مادرشان سوال می‌پرسند و چه اتفاقی می‌تواند آن‌ها را به‌شدت عصبانی کند و گاهی منجر به لجبازی‌های بسیار آزاردهنده شود. به همین ترتیب،‌ موضوعات خوشحال‌کننده و شادی‌آور نیز در کودکان می‌تواند منبع یافتن ایده‌های ناب برای شما باشد.

از سوی دیگر، توجه به رفتار والدین نیز، می‌تواند در یافتن ایده به منظور داستان‌نویسی برای کودکان کارگشا باشد. با این توضیح که اغلب رفتارهای ناخوشایندی که از کودک سر می‌زند، برگرفته از بستر تربیتی والدین اوست و از عملکرد نادرست والدین نشات می‌گیرد. پس سعی کنید گاهی در سکوت و بدون جلب‌توجه، با دقت در رفتار والدین به ریشه‌ی رفتارهای کودک پی‌ببرید و با تحلیل این رفتارها، به ایده‌هایی کاربردی جهت داستان‌نویسی برای کودکان برسید. ایده‌هایی که کمک می‌کنند تا کودکان کمتر تحت تاثیر رفتار نادرست والدین آسیب ببینند.

از کارتون‌ها و کتاب‌های کودکانه ایده بگیرید

یکی از بهترین منابع ایده‌یابی برای کودکان، کارتون‌ها و کتاب‌های کودکان است. این آثار پر از عناصر کودکانه‌ای هستند که هر کدام از آن‌ها می‌توانند جرقه‌ای برای تبدیل شدن به ایده‌های داستان‌نویسی برای کودکان باشند.

گاهی اوقات تنها اسم یک کارتون یا یک کتاب به‌گونه‌ای است که می‌تواند فارغ از محتوای آن، شما را به فکر واداشته و ایده‌های خلاقانه‌ی بسیاری را وارد ذهن شما کند.

خلاق باشید

به‌خاطر داشته باشید که بسیاری از ایده‌ها قبلاً بارها و بار‌ها مورد استفاده نویسندگان کودک قرار گرفته و داستان‌ها و فیلم‌های بسیاری در مورد آن‌ها وجود دارد. شاید به‌ جرأت بتوان گفت که هیچ ایده‌ی صد در صد بکری وجود ندارد که در سرتاسر دنیا تا کنون به‌ آن پرداخته نشده‌باشد. اما نکته اینجاست که شما می‌توانید به ایده‌ای که صدها بار مورد استفاده قرار‌گرفته از دیدگاه منحصر‌به‌فرد خودتان بپردازید.

هنگام داستان‌نویسی برای کودکان، خلاقیت در پرداختن به موضوعات و ایده‌هایی که پیدا می‌کنید از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یکی از راه‌هایی که در نوشتن داستان‌های جذاب به کمک شما خواهد آمد، شخصیت‌سازی خلاقانه قبل از شروع به داستان‌نویسی برای کودکان است.

به نوشته‌هایتان جان بدهید

برای آن که داستانتان تأثیرگذارتر باشد، باید از عناصری استفاده کنید که نوشته‌ی شما را ملموس‌تر می‌کند. برای مثال باید از حواس پنج‌گانه‌‌تان کمک بگیرید؛ کودکی که داستان شما را می‌خواند باید رنگ‌های زیادی را ببیند، بافت‌های متفاوتی را لمس کند، بوهای عجیبی به مشامش برسد، صداهای متنوعی بشنود و مزه‌های خوب و بد را زیر زبانش حس کند. اما اهمیت استفاده از رنگ‌ها به درگیر کردن تخیل کودکان حین شنیدن یا خواندن داستان شما محدود نمی‌شود. رنگ‌هایی که در طراحی جلد کتاب و در تصویرسازی‌های کتاب از آن‌ها بهره می‌گیرید هم بسیار حائز اهمیت است. در ادامه به طور اجمالی با روانشناسی رنگ‌ها آشنا می‌شوید:

رنگ‌ها را می‌شود به سه دسته‌ی کلی تقسیم کرد:

• رنگ‌های گرم (قرمز، زرد، نارنجی، ارغوانی و سبز چمنی در این دسته قرار می‌گیرند. رنگ‌های گرم سیستم عصبی را تحریک و احساسات را تشدید می‌کنند. این رنگ‌ها به‌خوبی به‌ چشم می‌آیند و جلب توجه می‌کنند.)
• رنگ‌های سرد (آبی، بنفش، فیروزه‌ای، سبز و سبز مایل به آبی در این دسته قرار دارند. رنگ‌های سرد آرام‌بخش‌اند و حس طراوت و تازگی را به بیننده القا می‌کنند.)
• رنگ‌های خنثا (سفید، خاکستری، سیاه و قهوه‌ای در این دسته قرار می‌گیرند. رنگ‌های خنثا در طیف رنگ‌ها وجود ندارند، بلکه از ترکیب رنگ‌های دیگر به‌وجود می‌آیند.)

کاربرد رنگ‌ها

رنگ قرمز: موجب تحرک و پویایی می‌شود. باعث خشم و عصبانیت هم می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود در مکان‌هایی که دارای تحرک زیادی هستند (مانند اتاق کودکان و مکان‌های دورهمی) از این رنگ به صورت ملایم‌تری استفاده شود.

رنگ نارنجی: هیجان را القا می‌کند و قوه‌ی خلاقیت انسان را افزایش می‌دهد. باعث به‌وجود آمدن حس اعتمادبه‌نفس، جسور بودن و عطوفت می‌شود. استفاده از این رنگ در اتاق کودک مناسب است.

رنگ زرد: این رنگ منشأ الهام به شمار می‌رود و القاکننده‌ی حس خوش‌بینی است. به کار بردن این رنگ در مکان‌های کار یا استراحت توصیه نمی‌شود.

رنگ سبز: القاکننده‌ی حس بخشندگی است و برای استفاده در اتاق کار یا اتاق خواب مناسب است.

رنگ آبی: بیان‌کننده‌ی علاقه و صلح است. این رنگ موجب خیالپردازی و احساسات عاشقانه می‌شود. این رنگ برای کاهش استرس و رسیدن به آرامش بیشتر مناسب است.

رنگ بنفش: روحیه‌بخش است و بر بالا بردن اعتمادبه‌نفس تأثیر می‌گذارد.

رنگ سفید: حس خلاقیت و آفرینندگی را به‌وجود می‌آورد. آرام‌بخش است و به تعادل رسیدن روحیه کمک می‌کند.

پیشنهاد می‌کنیم در انتخاب رنگ‌ها برای طراحی جلد و صفحات کودک هوشمندانه عمل کنید؛ بیشتر درباره‌ی روانشناسی رنگ‌ها تحقیق کنید و بکوشید قسمتی از احساسی که می‌خواهید به‌واسطه‌ی داستانتان در ذهن کودکان مدنظرتان به‌وجود آورید را به کمک رنگ‌ها غنا بخشید و داستانی زنده‌تر بنویسید.

قدم پنجم:

شخصیت‌‌های خلاقانه بسازید

وقتی ایده‌ی اصلی داستان خود را پیدا کردید، قدم بعدی این است که فکر کنید چه شخصیت‌هایی می‌توانند در پیاده‌سازی این ایده در قالب یک داستان کودکانه به یاری شما بیایند.

درست است که استفاده از حیوانات به عنوان شخصیت‌های اصلی کاربرد بسیار زیادی در داستان‌نویسی برای کودکان دارد و بسیار مورد پسند کودکان قرار می‌گیرد، اما پیشنهاد می‌کنیم ذهن خود را محدود به آن‌ها نکنید. در نگارش کتاب کودک، هیچ محدودیتی در شخصیت‌پردازی وجود ندارد.

می‌توانید از طریق جان‌بخشی به اشیا یا خلق موجوداتی که وجود خارجی ندارند، شخصیت‌های خلاقانه و جذابی را برای کودکان بسازید. علاوه بر این،‌ استفاده‌ی خلاقانه از شخصیت‌هایی نظیر خرگوش، سنجاب، خرس و لاک‌پشت نیز، که قبلاً بارها مورد استفاده قرار گرفته‌اند، اگر به روشی خلاقانه صورت پذیرد، می‌تواند بسیار مورد پسند کودکان واقع شوند. کافی است از دریچه‌‌ای جدید به این شخصیت‌ها نگریسته و عناصری را به آن‌ها اضافه یا از آن‌ها کم کنید تا موفق به خلق شخصیتی جدید و متفاوت شوید.

از میان نویسندگان کودک در ایران، خانم «طاهره ایبد» در اغلب آثارش از جمله «مجموعه داستان‌های پپه چپه» و «دیو سیاه دم به سر» در ساخت شخصیت‌های خلاقانه بسیار موفق عمل کرده و آثارش در میان کودکان از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است.

قدم ششم:

پیرنگ‌ (طرح اولیه) داستان خود را بنویسید

وقتی ایده‌ و شخصیت‌های داستان تا حدی برایتان شفاف شد، وقت آن رسیده تا در قدم ششم، پیرنگ یا طرح اولیه‌ی داستان خود را بنویسید. پیرنگ داستان شما در واقع مانند اتود‌زنی‌های اولیه‌ی یک نقاش است که بعد‌ها نقاشی اصلی را با پر و بال دادن به آن اتودها خلق می‌کند.

شما نیز در این مرحله باید طرح اولیه‌ی داستان خود را پایه‌گذاری کنید تا در قدم بعدی داستان اصلی را بر مبنای آن بنویسید. رسیدن به این طرح اولیه در دو مرحله صورت می‌پذیرد که هر یک را به اختصار توضیح خواهیم داد.

آزادنویسی

طرح اولیه‌ی داستان شما ممکن است پس از ده‌ها صفحه آزاد‌نویسی بدست بیاید. به عبارت دیگر، در این مرحله به احتمال زیاد افکار شما به‌قدری در‌هم و آشفته است که هنوز برایتان مشخص نشده فضای کلی داستان شما چگونه خواهد بود. پس وقت آن رسیده که ذهن خود را آزاد بگذارید و تا می‌توانید بنویسید و بنویسید و بنویسید. این‌کار باعث می‌شود تا کلاف سردرگم افکار شما نظم پیدا کند و ایده‌های پراکنده‌ی شما انسجام یابد.

هنگام آزاد‌نویسی به‌ هیچ‌وجه فکر نکنید که باید نوشته‌های شما معنای خاصی داشته باشد یا از دل آن داستانی کودکانه بیرون بیاید. احتمالاً در انتهای کار، تمام این صفحات را دور خواهید ریخت. در واقع، در این مرحله از داستان‌نویسی برای کودکان، شما مانند یک دوست برای خودتان درد‌ دل می‌کنید و تمام ایده‌هایی را که برای خلق کتاب کودک درسر دارید، برای خودتان بازگو می‌کنید.

اگر در آزادنویسی متوقف شدید و نتوانستید به نظم مشخصی برسید، استفاده از تکنیک سوال‌نویسی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. شما می‌توانید با طرح سوالات متعدد، ایده‌ی خود را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دهید و طرح داستان خود را تا حد ممکن شفاف کنید.

برای آنکه بیشتر با تمرین آزادنویسی آشنا شوید مطالعه این مقاله را پیشنهاد می‌کنیم:

اصول آزادنویسی | تمرین درست و سنجیدۀ نوشتن

دستیابی به طرح اولیه داستان

در مرحله آزاد‌نویسی ایده‌ها و شخصیت‌های اصلی داستان شما برای نگارش کتاب کودک شکل گرفته و حالا می‌توانید طرح اولیه‌ی داستان خود را در قالب پیرنگی مناسب پیاده‌سازی کنید.

پیشنهاد می‌کنیم طرح‌های اولیه‌ی متفاوتی برای یک ایده بنویسید تا از میان آن‌ها بهترین طرح را انتخاب کنید. نوشتن پیرنگ مناسب باعث می‌شود تا نمای کلی فضای داستان، آغاز، میانه و پایان آن برای شما شفاف گردد. توجه به ویژگی‌های گروه سنی مخاطب نیز می‌تواند در انتخاب پیرنگ مناسب برای داستان شما کمک‌کننده باشد. ‌

در قدم بعدی توضیح خواهیم داد که چگونه باید برای خلق اولین نسخه از داستان، به این پیرنگ پر و بال بدهید.

قدم هفتم:

دست‌ کودک درونتان را بگیرید و اولین نسخه‌ از کتاب کودک خود را بنویسید

قدم هفتم هیجان‌انگیز‌ترین قسمت کار داستان‌نویسی برای کودکان است.

بالاخره به مرحله‌ی «یکی‌ بود، یکی نبود» و شروع نگارش کتاب کودک رسیدیم.

در این مرحله، شما به همراهی کودک درونتان سخت نیازمند هستید. او بهترین راهنمای شما در نوشتن و بال و پر دادن به پیرنگ داستان شما‌ است. درست زمانی که نوشتن قصه را شروع می‌کنید، به احساس درونی خودتان در قالب یک کودک توجه کنید. آیا کودکی که درون شما زندگی می‌کند، از خواندن این قصه لذت می‌برد؟ آیا دلش می‌خواهد بخش‌هایی از قصه‌ای را که در ذهن دارید تغییر دهید و قسمت‌های دیگری را جایگزین آن کنید؟ آیا روند داستان شما را می‌پسندد؟ آیا به قسمت‌هایی از داستان شما می‌خندد و برایش جذاب است؟

کودک درون شما بهترین راهنما در مسیریابی قصه‌ی شماست. پیشنهاد می‌کنیم در این مرحله، ‌منطق را کنار گذاشته و داستان خود را آلوده به ویروس بزرگسالی نکنید. تلاش کنید قصه‌ی شما کودک‌محور باشد نه والد‌محور. والدین دوست دارند تا قصه‌ها لقمه‌ای آماده از مفاهیم را به خورد کودک بدهند. حال آنکه شما به عنوان یک نویسنده‌ در حوزه‌ی ادبیات کودک به‌خوبی می‌دانید که نباید میل به پرسشگری را در کودک سرکوب کنید.

اولین نسخه از داستان شما از سه بخش مهم آغاز، میانه و پایان تشکیل شده است که در ترکیب با یکدیگر سیری منطقی و باور‌پذیر را می‌سازند.

آغاز

آغاز داستان شما در داستان‌نویسی برای کودکان، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چرا که در جذب کودک و تصمیم او برای نشستن پای کتاب شما تاثیر زیادی دارد.

در نگارش کتاب کودک باید تا حد امکان از نوشتن مقدمه‌های طولانی، توصیفات دقیق و مفصل و شاخ و برگ‌های اضافی پرهیز کنید. بهتر است حتی‌المقدور با جملاتی هیجان‌انگیز و غافلگیر‌کننده به سراغ اصل داستان بروید و با ایجاد علامت سوال‌های مختلف، کودک را به شنیدن ادامه‌ی داستان ترغیب کنید.

میانه

اینجا نقطه‌ی اوج داستان شماست. کشمکش‌ها در این مرحله به اوج خود رسیده و کودک با رویداد‌های مختلفی در داستان شما درگیر می‌شود. مراقب باشید تا در این مرحله، داستان از دست شما خارج نشود. به عبارت دیگر، تعداد رویداد‌ها را به حدی زیاد نکنید که روند قصه برای کودک مبهم و پیچیده گردد.

در این بخش باید به‌گونه‌ای عمل کنید که کودک تا حد امکان از شنیدن کشمکش‌های قصه به وجد آمده باشد و درباره‌ی چگونگی پایان قصه حدس‌هایی بزنند.

پایان

پایان داستان شما در شکل‌گیری خاطره‌ای که از داستان در ذهن کودک نقش می‌بندد، نقش بسیار مهمی دارد. بر اساس همین ذهنیت است که کودک تصمیم می‌گیرد دوباره سراغ کتاب شما برود یا برای همیشه از آن فاصله بگیرد.

یکی از ویژگی‌‌های بارز کتاب کودک این است که در نود درصد مواقع به خوبی و خوشی تمام می‌شود. پایان‌‌بندی‌های مبهم یا غم‌انگیز مناسب کتاب کودک نیست.

نکته‌ی دیگر اینکه پایان داستان باید با آغاز و میانه‌ی داستان هم‌خوانی داشته باشد. به عنوان مثال، وقتی در یک کتاب ۱۵ صفحه‌ای،‌ شخصیت اصلی شما در ۱۴ صفحه از کتاب با پاره‌ای از مشکلات رفتاری دست به‌گریبان است، نمی‌تواند یک‌باره در صفحه‌ی آخر بر تمام مشکلات غلبه کرده و رفتارش به یکباره اصلاح شود. این نوع داستان‌ها نه تنها برای کودکان باور‌پذیر و جذاب نیست، بلکه آن‌قدر در ۱۴ صفحه‌ی اول بر نکات منفی تکیه شده‌است که تاثیر نکات منفی خیلی بیشتر از آن یک صفحه‌ی پایانی داستان خواهد بود.

پس سعی کنید در داستان‌نویسی برای کودکان، قصه‌ی خود را خلاقانه، با سیری منطقی و به خوبی و خوشی به اتمام برسانید.

قدم هشتم:

فهرستی از عنوان‌های خلاقانه تهیه کنید

عنوانی که برای کتاب خود انتخاب می‌کنید، ویترین اثر شماست. در مورد کتاب کودک، معمولاً اولین کسانی که عنوان اثر را خوانده و در مورد خریدن یا نخریدن آن تصمیم‌گیری می‌کنند، والدین هستند. به‌طور کلی یکی از دشواری‌های کار داستان‌نویسی برای کودکان همین گذشتن از سد والدین است. شما در نود درصد مواقع نمی‌توانید بدون واسطه به مخاطب اصلی خودتان برسید. پس ابتدا مجبور هستید کاری کنید تا نظر والدین به کار شما جلب شود و با خواندن عنوان و توضیحات پشت جلد، به اثر شما اعتماد کند.

در مورد کودکان نیز، استفاده از عناوین خلاقانه می‌تواند آن‌ها را کنجکاو کرده و این میل را در آن‌ها پدیدار کند که بدانند چه داستانی در کتاب نوشته شده‌است.

توصیه می‌کنیم همیشه فهرستی شامل حداقل پنج الی ده عنوان برای داستان خود بنویسید و در نهایت، کوتاه‌ترین و خلاقانه‌ترین آن‌ها را انتخاب کنید.

عنوان کتاب شما باید طوری باشد که در عین وسوسه کردن مخاطب به خواندن داستان، اصل ماجرا را لو ندهد. در واقع، عنوان نباید به‌گونه‌ای انتخاب شود که کودک بدون آنکه داستان را به‌ پایان ببرد، از روی عنوان بفهمد که چه چیزی در انتظار شخصیت اصلی داستان است.

گاهی برای دکمه کت بدوزید

کسی که به داستان‌نویسی برای کودکان مشغول است و نگارش کتاب کودک دغدغه‌ی اصلی زندگی اوست، گاهی عبارت یا کلمه‌ای به ذهنش می‌رسد یا در جایی می‌خواند که حس می‌کند چقدر خلاقانه است و می‌تواند قصه‌ای جالب برایش بسازد. این کار درست مثل این است که خیاطی در حین گشت و گذار در ساحل، در میان صدف‌ها دکمه‌ی زیبایی ببیند و هوس کند تا برای آن دکمه کتی شایسته و مناسب بدوزد!

بله، شاید قدری عجیب به‌نظر برسد، اما شما می‌توانید گاهی اوقات، قبل از ایده‌یابی و نوشتن اولین نسخه از داستان، وقتی عنوانی به‌نظرتان برای داستان‌نویسی جذاب بود، به چشم ایده‌ای نو به آن نگاه کنید و مشغول آزاد‌نویسی شوید تا طرح داستان خود را با الهام از این عنوان بنویسید.

قدم نهم:

داستان خود را بازنویسی و ویرایش کنید

پس از نوشتن اولین نسخه از کتاب کودک، شما می‌توانید بارها و بارها داستان خود را بازنویسی و ویرایش کنید. گاهی اوقات در مورد نویسندگان مشهور که نسخه‌ی اولیه‌ی اثرشان توسط خود و یا اطرافیان منتشر شده‌است، می‌بینیم که نسخه‌ی باز‌نویسی شده با نسخه‌ی اولیه زمین تا آسمان تفاوت دارد.

سعی کنید قبل از شروع به بازنویسی داستان خود، مدتی (حداقل دو روز) از آن فاصله بگیرید و بعد دست به‌ کار اصلاحات شوید. با توجه به اینکه در مراحل قبل ذهن شما به‌شدت درگیر موضوع و ساختار‌بندی داستان بوده، این فاصله به ذهن شما استراحت می‌دهد تا بتوانید با دید بازتری نسبت به ارزیابی و ویرایش اثر اقدام کنید.

در مرحله‌ی بازنویسی،‌ بهترین کار این است که از کالبد خودتان خارج شده و به مخاطب کودک، در همان گروه سنی خاصی که اثر شما به آن تعلق دارد، تبدیل شوید. سپس از دریچه‌ی چشم او اثر خود را بازبینی کنید و تمام اصلاحاتی را که به نظرتان می‌رسد در آن اعمال کنید.

ویرایش اثر شما در مرحله‌ی بازنویسی باید از سه جنبه‌ی ساختاری، محتوایی و روانشناسی کودک مورد بررسی قرار گیرد.

ویرایش ساختاری

توجه داشته باشید که داستان‌نویسی برای کودکان اصول و قواعدی دارد که باید در ساختار اثر شما منعکس شده‌باشد. از مهمترین ویژگی‌های ساختاری کتاب کودک کوتاهی و سادگی جملات است.

شما به عنوان کسی که مشغول نویسندگی برای کودکان هستید، باید آن‌قدر در ساده‌نویسی و کوتاه‌نویسی جملات ماهر باشید که بتوانید سخت‌ترین لغات و پیچیده‌ترین مفاهیم را نیز در همین قالب ساده پیاده‌سازی کنید. استفاده از جملات طولانی و پیچیده و افعال مجهول در داستان‌نویسی برای کودکان به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

استفاده درست و به‌جا از علائم ویرایشی نیز در این مرحله، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اگر یادتان باشد، در ابتدای مقاله گفتیم که منظور ما از کودک در این مقاله،‌ سنین سه الی ده سال است. این گروه سنی،‌ کودکانی را که به‌تازگی خواندن و نوشتن یاد گرفته‌اند نیز دربرمی‌گیرد. استفاده‌ی صحیح و اصولی از علائم نگارشی به کودک کمک می‌کند تا اثر شما را راحت‌تر بخواند و بعدها از همین الگو در نوشتن تکالیف یا انشای خودش استفاده کند.

ویرایش محتوایی

ویرایش محتوایی داستان کودک به این معناست که ببینیم سیر داستان شما از ابتدا تا انتها چقدر برای کودک جذاب است و چگونه می‌توانید با افزودن یا حذف قسمت‌هایی بر این جذابیت بیفزایید.

باید دقت کنید اثر شما طوری نوشته شده باشد که برای کودک خسته‌کننده نباشد و او را تا انتهای داستان با خودش همراه کند.

ویرایش محتوایی این فرصت را به شما می‌دهد تا داستان خود را از حیث شخصیت‌پردازی،‌ صحنه‌سازی، دیالوگ‌نویسی و نحوه‌ی آغاز و پایان مورد بررسی قرار دهید و حتی گاهی تصمیم بگیرید که آن را به‌طورکلی بکوبید و داستانی جذاب‌تر بر روی ویرانه‌های داستان قبلی بسازید.

ویرایش روانشناختی

یکی از اصلی‌ترین تمایزهای کتاب کودک با کتاب بزرگسال این است که تاثیرگذاری کتاب کودک بر کودکان بسیار عمیق‌تر از تاثیرگذاری کتاب بزرگسال بر بزرگسالان است. شخصیت انسان در دوران کودکی هنوز شکل نگرفته و بخشی از شخصیت و هویت کودکان هر نسل با قصه‌ها ساخته می‌شود. کودکان با تمام وجود در داستان کودک غرق می‌شوند و با آن زندگی می‌کنند. پس شما به عنوان نویسنده‌ای که در حوزه‌ی داستان‌نویسی برای کودکان مشغول به فعالیت است، باید قبل از نگارش نسخه‌ی نهایی داستان، آن را از حیث معتبرترین رویکردهای روانشناختی کودک مورد بررسی قرار دهید.

در این مورد پیشنهاد می‌کنیم که مطالعات خود را در حوزه‌ی روانشناسی کودک افزایش دهید. مطمئن باشید این مطالعات نه تنها بر کیفیت روانشناختی آثار شما تاثیر بسیار مثبتی می‌گذارد، بلکه به خودی خود می‌تواند منبع ایده‌های بسیار نابی جهت داستان‌نویسی برای کودکان باشد.

در حال حاضر، رویکرد انسان‌گرایی در روانشناسی کودک نتایج بسیار خوبی را در روحیات کودکان و عملکرد آنان داشته و باعث شده تا کودک نیز به عنوان یک شهروند به رسمیت شناخته شود. مطالعه‌ی کتاب «کودک، خانواده، انسان» اثر ادل فیبر و ایلین مزلیش می‌تواند شما را با این رویکرد آشنا سازد و در نگارش کتاب کودک به شما کمک کند.

نمونه‌هایی از قصه‌های صوتی و کلیپ‌های قصه که بر اساس این رویکرد نوشته شده‌ است در سایت «نسیم قصه‌ها» در دسترس علاقمندان است.

چنانچه به هر دلیلی موفق نشدید در زمینه‌ی روانشناسی به اطلاعات مفید و کافی دست پیدا کنید، می‌توانید از روانشناس کودک برای بررسی روانشناختی اثر خود کمک بگیرید.

قدم دهم:

از کودکان بازخورد بگیرید

پس از بازنویسی داستان و رسیدن به نسخه‌ی نهایی، حالا زمان آن رسیده تا از کودکانی که در نزدیکی شما هستند کمک بگیرید. اگر وقتی را برای خواندن قصه‌ی خود برای کودکان اختصاص دهید، می‌توانید با توجه به واکنش کودکان، بسیاری از ایرادات داستان خود را قبل از انتشار اصلاح کنید.

یکی از ویژگی‌های بسیار دلنشین و خالصانه در کودکان این است که با کسی تعارف ندارند. به‌عنوان مثال ممکن است در حالی که با ذوق و شوق فراوان مشغول خواندن داستان خود برای فرزندتان هستید،‌ او خیلی راحت از جا بلند شده و مشغول فعالیت دیگری شود یا اینکه رک و راست از شما بخواهد دیگر ادامه ندهید! اما دلسرد نشوید. این نشانه‌ی خوبی است که به شما هشدار می‌دهد داستانتان خسته‌کننده شده و باید قسمت‌هایی از آن را حذف کرده و عناصر هیجان‌انگیز‌تری برای جذب کودکان به آن اضافه کنید.

برخی از فعالان حوزه‌ی ادبیات کودک بر این عقیده‌اند که اگر داستان شما به‌گونه‌ای نوشته شود که بتواند پسربچه‌‌ای بازیگوش را تا انتها میخکوب نگه دارد، به این معناست که در کار داستان‌نویسی برای کودکان موفق عمل کرده‌اید و می‌توانید به خودتان تبریک بگویید. البته این بیشتر شبیه یک شوخی است، چرا که روحیات کودکان با هم بسیار تفاوت دارد و هر کودکی از یک سبک خاص بیشتر خوشش می‌آید. در واقع، کاری که شما انجام می‌دهید تنها نوعی بلندخوانی داستان و ارزیابی واکنش‌های کلی در کودکانی است که نسبت به آن‌ها از شناخت بیشتری برخوردار هستید. ارزیابی این واکنش‌ها نه تنها به شما کمک می‌کند تا داستان فعلی خود را بهبود بخشید، بلکه می‌تواند در نوشتن داستان‌های بعدی نیز برایتان مفید باشد.

قدم یازدهم:

تصویرگری کتاب کودک خود را جدی بگیرید

تصویرگری در کتاب کودک به حدی مهم است که امروزه در بسیاری از کشورها اسم نویسنده و تصویرگر را به عنوان پدیدآورندگان، در کنار یکدیگر و بدون تفکیک قرار می‌دهند. کودکان تا زمانی که سواد خواندن و نوشتن ندارند، تنها از طریق تصاویر می‌توانند با کتاب ارتباط برقرار کنند.

در بسیاری از کتاب‌ها، تصاویر مکمل بخشی از قصه هستند و بدون آن‌ها متن قصه بی‌معنا می‌شود (مانند کتاب «خانم حنا به گردش می‌رود» با نویسندگی و تصویرگری پت هجینز). این گونه کتاب‌ها، کتاب‌های تصویری (picture book) نامیده می‌شوند. معمولاً در کتاب‌های تصویری نویسنده، تصویرگر نیز هست یا اینکه حین نگارش کتاب کودک با تصویرگر ارتباط نزدیک دارد.

دسته‌ی دیگری از کتاب‌ها هستند که تصاویر فقط در آن‌ها نقش تزئینی داشته و به جذابیت آن‌ها نزد کودکان اضافه می‌کند. به این دسته از کتاب‌ها، کتاب‌های مصور (illustrated book) گفته می‌شود.

توصیه می‌کنیم اگر دوست دارید تصویرگری کتاب کودک شما باب میلتان باشد، از همان ابتدای ورود به حوزه‌ی داستان‌نویسی برای کودکان، با تصویرگری که افکارش با شما همسو است، طرح همکاری بریزید. ارتباط نزدیک و تنگاتنگ نویسنده و تصویرگر در حین نگارش کتاب کودک یا در مرحله‌ی بازنویسی، می‌تواند باعث بالا رفتن سطح کیفی تصاویر و همخوانی بیشتر متن و تصویر گردد.

قدم دوازدهم:

کتاب کودک خود را منتشر کنید

انتشار کتاب کودک یکی از هیجان‌انگیزترین مراحل در نگارش کتاب کودک است. مرحله‌ای است که شما پس از پشت‌ سر گذاشتن تمام سختی‌های کار نویسندگی برای کودکان، اثر آماده‌ای در دست دارید و رویای رسیدن آن به دست کودکان را در سر می‌پرورانید. البته این مرحله نیز چالش‌های مخصوص به خود را دارد و ممکن است گاهی سبب نا‌امیدی شما بشود. اما هرگز دلسرد نشوید؛ چرا که خوشبختانه در عصری زندگی می‌کنید که راه‌های زیادی بر انتشار اثر خود پیش رو دارید.

سپردن اثر به ناشرین مطرح حوزه‌ی ادبیات کودک

چاپ اثر در انتشارات برتر کودک و نوجوان می‌تواند شانس بسیار بزرگی برای مطرح شدن نام یک نویسنده‌ی تازه‌کار محسوب شده و  فروش اثر او را تا حد زیادی تضمین کند. اما خوب است از همین ابتدای کار داستان‌نویسی برای کودکان بدانید احتمال اینکه ناشرین مطرح حوزه‌ی کودک حتی نیم‌نگاهی به اثر شما بیندازند، بسیار کم است. در واقع، اگر در میان این ناشرین آشنا نداشته‌ باشید یا از طریق فردی سرشناس معرفی‌ نشده‌باشید، بعید است که حتی کار به بررسی اثر برسد؛ قرارداد چاپ و نشر که جای خود دارد.

حتی اگر در بهترین حالت، اثر شما بررسی و تایید شود، معمولاً باید  مدتی طولانی در انتظار چاپ اثر خود بمانید. این انتظار به‌خصوص در ابتدای کار ذوق و شوق نویسنده را کم‌رنگ خواهد کرد. علاوه بر این، بسیاری از نویسندگان اظهار داشته‌‌اند که پس از چاپ اثرشان، برای اولین‌بار تصاویر کتاب خود را دیده‌اند و هرگز با تصویرگر داستان خود ارتباطی نداشته‌اند. این هم یکی از نقاط ضعف کار کردن با ناشرینی است که تصویرگر را بدون درنظر گرفتن سلیقه‌ی نویسنده انتخاب می‌کنند و در بسیاری از موارد، حاصل کار مورد پسند نویسنده نیست و کاملاً با معیارهایی که او در ذهن داشته است، مغایرت دارد.

از این گذشته، ناشر در بسیاری از موارد، به‌منظور عدم دردسر برای اخذ مجوز و یا به‌صورت کاملاً سلیقه‌ای نویسنده را وادار می‌کند تا قسمت‌هایی از داستان خود را تغییر دهد. این تغییرات گاهی اوقات آسیب زیادی به بدنه‌ی داستان وارد کرده و نویسنده را بسیار می‌رنجاند.

پس علیرغم وسوسه‌انگیز بودن چاپ کتاب کودک شما توسط ناشرین معروف، قبل از اقدام به این‌کار بدانید که باید کفش‌های آهنین به‌پا کنید.

چاپ اثر با هزینه‌ی شخصی

یکی دیگر از راه‌های چاپ کتاب شما این است که اثر خود را با هزینه‌ی شخصی خودتان توسط انتشارات خصوصی به چاپ برسانید. در این صورت باز هم احتمالاً با مشکلات مرتبط با اخذ مجوز چاپ رو‌به‌رو خواهید شد اما اعمال نظر ناشر و دخل و تصرف در داستان شما به مراتب کمتر خواهد بود.

در ضمن، شما باید در همان ابتدای امر، قبل از آنکه از فروش کتاب کودک خود مطمئن باشید، سرمایه‌ای را برای چاپ آن اختصاص دهید که ممکن است به این زودی‌ها به جیب شما برنگردد. البته بهتر است تا وقتی از فروش کتاب خود اطمینان ندارید، کتاب خود را به پایین‌ترین تعداد نسخه به چاپ برسانید. در این روش شما حتی این امکان را دارید که تنها ۲۰ نسخه از کتاب را چاپ کنید.

نکته‌ای که باید در نظر بگیرید این است که قبل از اقدام به پرداخت پول، از اعتبار ناشر خصوصی و کیفیت کاغذ و صحافی مطمئن شوید. متاسفانه امروزه بسیاری از ناشرین کتاب‌ها را بدون اخذ مجوزهای لازم و با پایین‌ترین کیفیت به چاپ می‌رسانند.

مزیت دیگر این روش این است که شما با یک بار اخذ مجوز، دیگر مجبور نیستید کتاب خود را به‌صورت کاغذی به چاپ برسانید. از این پس می‌توانید نسخه‌ی الکترونیکی یا صوتی کتابتان را تهیه کرده و از طریق اپلیکیشن‌هایی نظیر طاقچه و فیدیبو به فروش برسانید.

انتشار اثر در فضای مجازی

این روش ساده‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و بی‌درد‌سر‌ترین روش موجود برای انتشار آثار شما است. حالا که شما خیلی جدی وارد حوزه‌ی نویسندگی برای کودکان شده‌اید، می‌توانید با صرف هزینه‌ای ناچیز، وب‌سایتی رسمی به نام خودتان داشته باشید و شروع به نوشتن کنید.

در وب‌سایت شخصی خودتان، دیگر خبری از مراحل خسته‌کننده‌ی اخذ مجوز، سانسورهای ناخوشایند و انتظار برای چاپ کتاب نخواهد بود. شما می‌توانید در این روش، به‌سادگی و به‌محض نهایی شدن داستان خود، آن را به‌طور رایگان و یا در ازای دریافت مبلغ دلخواه، بفروشید.

پیشنهاد می‌کنیم در ابتدای کار، برای مدتی، تا می‌توانید بر روی وب‌سایت خود داستان‌ها و مقالات رایگان بگذارید تا مخاطبین بسیاری را از این روش به سوی خود جلب کرده و برای خودتان اعتبار کسب کنید. وقتی به‌اندازه‌ی کافی شناخته شوید، آنگاه شاید ناشرین معتبر نیز آثار شما را جدی گرفته و برای چاپ آن‌ها پیش‌قدم شوند. پس، در نظر داشته باشید که امروزه یکی از ملزومات داستان‌نویسی برای کودکان همین وبلاگ‌نویسی است. پس تا می‌توانید آن را جدی بگیرید.

قدم سیزدهم:

برای بازاریابی و فروش برنامه‌ریزی کنید

پس از نگارش کتاب کودک و انتشار آن به هر یک از روش‌هایی که گفته شد، بحث بازاریابی و فروش مطرح می‌شود. شاید فکر کنید یک نویسنده‌ی کودک که مشغول داستان‌نویسی برای کودکان است، نباید ذهن خود را معطوف به این دست موضوعات کند. اما این تفکر درستی نیست.

نویسند‌گی برای کودکان نیز مانند هر شغل دیگری، می‌تواند منبع درآمد باشد. به یاد داشته باشید که هیچ‌کس به‌اندازه‌ی خودتان، این کار را جدی نخواهد گرفت و به فکر میزان درآمد شما نخواهد بود. حالا که به یمن وجود اینترنت و سایت‌های معتبر بازاریابی و فروش این امکان برای همگان فراهم است تا با صرف چند ساعت زمان و مشاوره با کارشناسان این حوزه،‌ به اطلاعات مفیدی در این رابطه دست پیدا کنند، چرا باید خود را از دانستن این اطلاعات محروم کنید؟

شما می‌توانید با فراگیری اصول صحیح بازاریابی و فروش، کتاب کودک خود را تبلیغ کرده و به مطلوب‌ترین شکل ممکن به فروش برسانید. یکی از بهترین راه‌های تبلیغات برای کسی که مانند شما توانایی نوشتن دارد، تولید محتوای رایگان در فضای نت است. انتشار مقالات کاربردی، برگزاری وبینارهای رایگان، انتشار پادکست‌ و ویدیو همگی می‌توانند زمینه را برای مطرح ساختن اسم شما و ارتباط موثر با مخاطب فراهم کند و بهترین راه برای معرفی آثار شما باشد.

فعالیت و تولید محتوا در پلتفرم‌های مختلف مانند اینستاگرام، تلگرام، یوتیوب،‌ آپارات و… نیز، در کنار وب‌سایت شخصی، بسیار می‌تواند در گسترش فعالیت‌های شما موثر باشد. تدوین یک برنامه‌ی منظم برای انتشار محتوا در قالب‌های مختلف می‌تواند سبب ایجاد تمایزی ارزشمند برای شما در میان رقبایتان شود.

داستان نویسی برای کودکان، مسیری که منتظر شماست

احتمالاً با خواندن این مقاله متوجه شده‌اید که نویسندگی برای کودکان راهی است که شما را با کودک درونتان مرتبط می‌سازد. نمی‌دانم از جمله افرادی هستید که کودک درونتان را تنها گذاشته‌اید و مدت‌هاست صدایش را نشنیده‌اید، یا از آن‌هایی که تا می‌توانید به او توجه می‌کنید و رابطه خوبی با او دارید. در هر دو صورت، داستان‌نویسی برای کودکان باعث تقویت هرچه بیشتر این رابطه و بهتر شدن حالِ دلِ شما خواهد‌شد.

فکرش را بکنید! اگر تنها سیزده قدم تا نگارش کتاب کودک فاصله داشته باشید،‌ دستیابی به این رویا چندان هم مشکل نیست. فقط کافی است اراده کنید. به یاد داشته باشید هر کاری که برای بالا بردن سطح فرهنگ کودکان انجام می‌دهید، نوعی سرمایه‌گذاری برای بهبود آینده‌ی جهان است. پس تردیدها را کنار بگذارید و هر چه سریعتر در مسیر جذاب داستان‌نویسی برای کودکان قدم بگذارید.

منابع:

https://ketabak.org/content/15548-گونه%E2%80%8Cهای-ادبی-ژانر-ادبیات-کودکان-نوجوانان

http://cbc.ir/