بهترین ترانه‌سرایان ایرانی | نگاهی به زندگی‌نامه و آثار ترانه‌سرایان

معرفی بهترین ترانه‌سرایان ایرانی

عوامل مختلفی باید دست‌به‌دست هم دهند تا یک آهنگ باکلام ساخته شود. در صورت ضعف هر عامل، آهنگ خوبی ساخته نخواهد شد. یکی از این عوامل، ترانه‌ است. یک آهنگ بدون ترانه‌ی خوب هرگز ماندگار نمی‌شود؛ با این وجود، ترانه‌سرایان معمولاً در بین مردم ناشناخته باقی می‌مانند و تنها خواننده‌ی آثار مشهور می‌شود. بنابراین‌، خوب است که با خالق ترانه‌ی آثار ماندگار سرزمین‌مان آشنا شویم. در این مقاله بهترین ترانه‌سرایان ایرانی معرفی شده‌اند. البته تعداد ترانه‌سرایان خوب‌مان بسیارند که در اینجا به معرفی برخی از آنان پرداخته‌ شده است.

پیش از معرفی بهترین ترانه‌سرایان ایرانی بهتر است که با مفهوم ترانه، تفاوت آن با شعر و دوره‌های مختلف ترانه‌سرایی آشنا شویم. 

ترانه چیست؟

ترانه کلامی‌ست که ترانه‌سرا برای پیوند با موسیقی می‌نویسد تا خواننده آن را اجرا کند. برای ساخت یک موسیقی با کلام، می‌توان نخست ترانه را نوشت و سپس ملودی آن را ساخت؛ یا بالعکس ترانه را برپایه‌ی ملودی نوشت و یا می‌توان هردو را هم‌زمان آفرید.

ترانه در کتاب «راه و رسم ترانه» از آرش افشار به این صورت تعریف شده است: «ما ترانه را «کلامی» می‌دانیم که «با رعایت موازین موسیقایی» (برپایه موسیقی، همراه موسیقی یا دست‌کم برای همراهی با موسیقی) نوشته می‌شود.»

درواقع ترانه را می‌توان هنری وابسته به زبان و موسیقی دانست.

تفاوت شعر و ترانه

منتقدان حوزه‌ی ترانه و بهترین ترانه‌سرایان ایرانی، میان شعر و ترانه تفاوت قائل‌اند. شعر و ترانه شباهت‌هایی دارند؛ اما با هم یکی نیستند. برخی می‌پندارند ترانه شعری به زبان محاوره است؛ اما ترانه‌های بسیاری داریم که به زبان معیار و ادبی نوشته می‌شود. بنابراین این تعریف از ترانه صحیح نیست.

ترانه هنری‌ست که با موسیقی شکل می‌گیرد؛ اما شعر به موسیقی وابسته نیست. برخی اشعار قابلیت همراهی با موسیقی را دارند اما الزامی برای تلفیق با آن ندارند. برای مثال، رمان و فیلمنامه با وجود شباهت‌هایشان، دو گونه‌ی جداگانه هستند. فیلم‌نامه برای اجرا نوشته می‌شود و وابسته به سینماست. شعر و ترانه نیز همینطورند. ترانه برای اجرا نوشته می‌شود و ساختارش وابسته به موسیقی‌ست. بنابراین، همانگونه که شیوه‌ی نقد رمان و فیلم‌نامه متفاوت است، نقد شعر و ترانه نیز باید با هم متفاوت باشد. 

دوره‌های مختلف ترانه‌سرایی و زمان ظهور بهترین ترانه‌سرایان ایرانی

برای آفرینش نخستین ترانه نمی‌توان زمان دقیقی را مشخص کرد. شعر در ایران پیش از ورود اسلام، به صورت خنیایی یعنی همراه با موسیقی حیات داشته است. البته در دوره‌ی ساسانی شعر بدون تغنی نیز وجود داشت.

پس از ورود اسلام، قوانین عروض و قالب‌های شعر عرب در ایران گسترش یافت. شعرهایی که از این دروان به دست رسیده در قالب کلاسیک است. این اشعار با ساز و آواز هم خوانده می‌شد؛ اما تنها اشعاری که در آن دوران صرفاً به جهت اجرا با موسیقی سروده می‌شد «فهلویات» نام داشت. فهلویات، اشعاری بود که با گویش‌های محلی و به همراه ساز خوانده می‌شد. دوبیتی‌های منسوب به باباطاهر از مشهورترین فهلویات است.

دوره‌ی اول

نسل اول ترانه‌سرایی یعنی ترانه‌سرایی با تعریف اکنون آن در دوران قاجار با علی‌اکبرخان شیرازی متخلص به شیدا آغازید. پس از شیدا افرادی از جمله ابوالقاسم عارف قزوینی، امیرجاهد و ملک‌الشعرا بهار در زمینه‌ی ترانه‌سرایی فعالیت کردند. ترانه‌های آن زمان تحت تأثیر شعر دوره‌ی مشروطه بود.

تصنیف «امشب شب مهتابه» از شیدا از آثار مشهور آن دوره است:

امشب شب مهتابه حبیبم رو می‌خوام

حبیبم اگر خوابه طبیبم رو می‌خوام

دوره‌ی دوم

نسل دوم ترانه‌سرایی در سال 1319 با تأسیس رادیو، شکل می‌گیرد. در آن دوره رادیو مهم‌ترین جایگاه ارائه‌ی موسیقی بود. در آن سال‌ها برنامه‌های رادیویی از جمله برنامه‌ی «گل‌ها» تا سال 57 پخش می‌شد و مخاطبان بسیاری داشت. در این برنامه‌ها آوازها و تصنیف‌های ماندگاری پخش می‌شد. آهنگسازان، خوانندگان و ترانه‎‌سرایان مشهوری با این برنامه‌ها همکاری داشتند. ترانه‌سرایان این دوره را «ترانه‌سرایان کلاسیک» می‌نامند؛ زیرا بیشتر آثارشان در قالب کلاسیک است. ترانه‌سرایانی از جمله رهی معیری، معینی کرمانشاهی، بیژن ترقی، بهادر یگانه، اسماعیل نواب صفا، تورج نگهبان، پرویز وکیلی، کریم فکور، هما میرافشار، ابوالقاسم حالت، سیمین بهبهانی و… از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی آن دوره هستند.

ترانه‌های کلاسیک اغلب به زبان معیار سروده می‌شد و ملودی بر کلام اولویت داشت. ترانه‌های کلاسیک در آن سال‌ها محبوبیت زیادی داشت اما از آن جهت که با زندگی مردم تناسبی نداشت، پس از مدتی و با ظهور «ترانه‌ی نوین» از حجم محدودیت آن کاسته شد.

در این دوران برخی هنرمندان که به موسیقی غربی علاقه داشتند، ملودی‌های غیر ایرانی را با کلام ایرانی تلفیق می‌کردند. بعد ها این نوع موسیقی را «پاپ» نامیدند. در این دوره، مقدمه‌ی شکل‌گیری «ترانه‌ی نوین» فراهم می‌شود. پرویز وکیلی، ناصر رستگارنژاد، نوذر پررنگ و هوشنگ شهابی از مشهور‌ترین ترانه‌سرایان ایرانی‌ هستند که ترانه‌هایشان زمینه‎‌ی شکل‌گیری ترانه نوین را فراهم آورد. البته ترانه‌هایی از این اشخاص که برای رادیو ‌سروده می‌شد، مانند دیگر ترانه‌‌های کلاسیک آن زمان بود. بنابراین، منظورمان ترانه‌هایی‌ست که خارج از آن فضا ‌سروده می‌شد.

دوره‌ی سوم

در دهه‌های پیشین با وجود ظهور شعر نو و سپید، ترانه هنوز تغییر چندانی نکرده بود. نسل سوم ترانه‌سرایان در اواخر دهه‌ی 1340 و اوایل 1350 متولد شدند و «ترانه‌ی نوین» شکل گرفت. محتوا، واژه‌ها، ترکیبات و شیوه‌ی بیان در این دوران تغییر کرد. ترانه نوین، ترانه‌ای‌ برای مردم است و مردم با آن احساس همذات‌پندای می‌کنند. بنابراین، این نوع ترانه، به سرعت در میان مردم محبوب شد.

شهیار قنبری، ایرج جنتی عطایی، اردلان سرفراز، زویا زاکاریان، فرهاد شیبانی، منصور تهرانی، مسعود امینی، محمدصالح علاء، محمدعلی شیرازی، محمدعلی بهمنی، سعید دبیری، لیلا کسری، فرهنگ قاسمی، شهرام وفایی، کیومرث حیدری، مسعود هوشمند، اکبر آزاد، مینا اسدی، کریم محمودی، علی‌رضا طبایی، بامداد جویباری، آذر صراف‌پور، اکبر ذوالقرنین، رضا شمسا، شهین حنانه و… از کسانی بودند که به جریان ترانه‌ی نوین پیوستند.

یکی از نخستین ترانه‌های نوین ترانه‌ی «دو ماهی» از شهیار قنبری است:

ما دو تا ماهی بودیم

توی دریای کبود

خالی از اشک‌های شور

از غم بود و نبود

دوره‌ی چهارم

در سال 1358 پس از قطع شدن فعالیت‌های موسیقی، بسیاری از فعالان موسیقی مهاجرت کردند و در خارج از کشور به تولید پرداختند. در دهه‌ی 1360 تنها سرودهای مناسبتی و اشعار کلاسیک از تلویزیون پخش می‌شد. در اواخر دهه 1370 هنرمندان سبک پاپ در داخل ایران کم‌کم توانستند فعالیت خود را بیاغازند.

این روزها بهترین ترانه‌سرایان ایرانی هم در داخل کشور و هم در خارج فعالیت می‌کنند.

بهترین ترانه‌سرایان ایرانی

در ادامه به معرفی بهترین ترانه‌سرایان ایرانی، ماندگارترین آثار و شرحی خلاصه از زندگی‌ هنری‌شان می‌پردازیم:

 

 ایرج جنتی عطایی

تولد: 19 دی 1325، مشهد

ترانه‌های ایرج جنتی عطایی حتی روی کاغذ و بدون موسیقی نیز درخشان‌ است. او از پیشگامان ترانه‌ی نوین و یکی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی و خالق ترانه‌هایی ماندگار ا‌ست. او علاوه‌بر ترانه‌سرایی، در زمینه‌ی نمایش‌نامه‌نویسی، فیلم‌نامه‌نویسی و کارگردانی نیز کارنامه درخشانی دارد.

جنتی عطایی از دوران کودکی شعر می‌نوشت. کار ترانه‌سرایی را از شانزده-هفده‌سالگی آغازید. در آن سال‌ها دوستی داشت به نام «علی‌رضا کاووسی» که ویولن می‌زد و با هم همکاری‌هایی تجربی می‌کردند. بعد از این همکاری‌ها با نوازنده‌ی سنتور، میلاد کیایی آشنا می‌شود. جنتی عطایی بر روی ملودی‌هایی که آقای کیایی می‌ساخت، ترانه می‌نوشت و خانمی به نام «فراست» اجرا می‌کرد. این آهنگ‌ها از یک برنامه‌ی آماتوری رادیو ایران پخش می‌شد.

جنتی عطایی روزی به همراه بابک بیات که دوست هم‌محله‌ای‌اش بود، به دفتر آهنگسازی به نام سلیمان اکبری رفتند. آقای اکبری به دنبال ترانه‌ای برای ملودی‌اش بود. چند ترانه‌سرا، ترانه‌هایی بر روی آن ملودی نوشته بودند؛ اما او‌ آن ترانه‌ها را مناسب ملودی‌اش نمی‌دانست. جنتی عطایی همان‌جا بر روی آن ملودی ترانه‌ای می‌نویسد. مدتی بعد این ترانه که «شکوه» نام داشت، در برنامه‌ی شما و رادیو پخش شد. پس از آن تجربه، جنتی عطایی با پرویز مقصدی و محمد سریر، دو آهنگساز برجسته آشنا می‌شود و با آن‌ها همکاری‌هایی می‌کند. او همکاری‌های بسیاری با بابک بیات و آهنگسازان خوب دیگر و خوانندگان مشهور داشته ‌است.

ترانه‌های جنتی عطایی از نظر تکنیک، احساس و تصویرسازی منحصربه‌فرد است. بسیاری از ترانه‌هایش مانند خونه (خونه این خونه‌ی ویرون واسه من هزار تا خاطره داره…) و بن‌بست (میون این‌همه کوچه که به هم پیوسته / کوچه‌ی قدیمی ما کوچه‌ی بن‌بسته…) ساختار روایی دارند.

ترانه‌های معروف ایرج جنتی عطایی: جنگل، خونه، بن‌بست، یاور همیشه مومن، مرا به خانه‌ام ببر، فریاد زیر آب (داریوش) | ستاره‌های سربی، درخت، پوست شیر (ابراهیم حامدی) | دریایی، پل (فائقه آتشین)

بخشی از ترانه‌ی «پوست شیر»:

قلب تو قلب پرنده

پوستت اما پوست شیر

زندون تنو رها کن

ای پرنده! پر بگیر

 

اردلان سرفراز

تولد: 24 تیر 1329 ، داراب

اردلان سرفراز از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی است که نسل‌های مختلف با ترانه‌هایش خاطره دارند. او در خانواده‌ای اهل شعر و ادبیات به دنیا آمد و اولین کتاب شعر را مادرش به دستش داد. کلاس انشای سال اول دبیرستان برای او نقطه‌ی عطفی در مسیر نوشتن شد. معلمی به نام آقای «دانشمند» او را با قدرت قلمش آشنا کرد. او در دوران دانشجویی به پیشنهاد پسرعموی مادرش (حسین سرفرازی، شاعر و روزنامه‌نگار معروف) برای گذران زندگی با رادیو ایران -ارکستر جوانان- همکاری خود را به عنوان ترانه‌سرا آغازید. او پس از یک‌سال، همکاری‌اش را با رادیو ایران قطع کرد.

سرفراز در سال 1362 به آلمان مهاجرت کرد. رنج غربت در بسیاری از ترانه‌های اردلان سرفراز نمایان است. عشق، عرفان و سوگ از دیگر مضامین ترانه‌های اوست. او ترانه‌های «جاده»، «چشم من» و «دستای تو» را در سوگ از دست دادن پدرش سرود. اردلان سرفراز در کتاب از ریشه تا همیشه می‌گوید: «هر ترانه‌ی من، تصویری از خود من است. وقتی ترانه‌هایم را مرور می‌کنم، انگار که دفتر خاطراتم را ورق می‌زنم…»

ترانه‌های معروف اردلان سرفراز: دو پنجره، گنجشک‌های خونه، مرداب، جاده (فائقه آتشین) | مستی، ساقی، سوغات (هایده) | شقایق، دستای تو، چشم من (داریوش) | مسخ (فرهاد مهراد) | محتاج (ابراهیم حامدی)

بخشی از ترانه‌ی «دستای تو»:

ای که بی‌ تو خودمو

تک‌و‌تنها می‌بینم

هر جا که پا می‌ذارم

تو رو اونجا می‌بینم

 

شهیار قنبری

تولد: 6 دی 1329، تهران

در جریان ترانه‌‌ی نوین، مثلثی به عنوان مثلث پیشگامان ترانه‌ی نوین مطرح است که شهیار قنبری به همراه ایرج جنتی عطایی و اردلان سرفراز رأس‌های این مثلث را تشکیل می‌دهند. شهیار قنبری یکی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی، شاعر، آهنگساز، خواننده، روزنامه‌نگار، نمایشنامه‌نویس، فیلم‌ساز، بازیگر، مجری و برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون است. او چند آلبوم با صدای خود منتشر کرده است. او همچنین یکی از اعضای شورای ترانه‌های روز رادیو ایران بود.

شهیار قنبری در هجده سالگی با دو ترانه‌ی «دیگه اشکم واسه من ناز می‌کنه» و «ستاره آی ستاره» ترانه‌سرایی را آغازید. او ترانه‌ی «قصه‌ی دو ماهی» را در نوزده سالگی نوشت. قنبری درباره‌ی «قصه‌ی دو ماهی» در کتاب «دریا در من» می‌گوید:

«قصه‌ی دوماهی، سرآغاز ترانه‌ی نوین ایران است. میلاد من است. بند ناف ترانه‌ی من این چنین بریده می‌شود.»

شهیار در بیست و پنج سالگی فیلم «شام آخر» را نوشت و کارگردانی کرد. او همچنین یک فیلم موزیکال به نام «پاییز، ایستگاه آخر» را پیش از ترک وطن برای تلویزیون ساخت که هرگز پخش نشد.

ترانه‌های معروف شهیار قنبری: سقوط، بوی خوب گندم (داریوش) | عطر تو (ابراهیم حامدی) | قصه‌ی دو ماهی، هجرت (فائقه آتشین) | جمعه، مرد تنها، کودکانه (فرهاد مهراد) | نماز (فریدون فروغی)

بخشی از ترانه‌ی «کودکانه»:

بوی عیدی بوی توپ بوی کاغذ رنگی

بوی تند ماهی دودی وسط سفره‌ی نو

بوی یاس جانماز ترمه‌ی مادربزرگ

با اینا زمستونو سر می‌کنم

با اینا خستگی‌مو در می‌کنم

 

زویا زاکاریان

تولد: 25 خرداد 1329، تهران

زویا زاکاریان در خانواده‌ای از ارامنه‌ی آذربایجان و اهل موسیقی متولد شد. زاکاریان از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی و همچنین نمایشنامه‌نویس است. او اولین نمایشنامه‌اش را در حدود یازده سالگی نوشت.

زویا زاکاریان به خاطر خانواده‌اش که کار هنری را آینده‌ساز نمی‌دانستند به دانشکده‌ی پزشکی شیراز رفت؛ اما ترک تحصیل کرد و به تهران برگشت. او یک دورۀ نمایش‌نامه‌نویسی را در دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک به پایان رساند و سپس در کلاس‌های آزاد بازیگری دانشکده هنرهای زیبا شرکت کرد. او می‌گوید هدفش از شرکت در کلاس بازیگری، کشف‌های تازه در دنیای نمایش بوده و نه خود بازیگری.

زویا زاکاریان ترانه‌نویسی را از بیست و چهارسالگی آغازید. نخستین ترانه منتشر شده از او «قمری» نام دارد.

ترانه‌های معروف زویا زاکاریان: شب‌زده، خالی، حریق سبز (ابراهیم حامدی) | فصل تازه، گهواره، کیوکیو بنگ‌بنگ (فائقه آتشین)

بخشی از ترانه‌ی «خالی»:

من، خالی از عاطفه و خشم

خالی از خویشی و غربت

گیج و مبهوت بین بودن و نبودن

 

فرهاد شیبانی

تولد: 1320، ارومیه

ترانه‌هایی که از فرهاد شیبانی به جا مانده بسیار خاطره‌انگیز و مشهور است. شیبانی از معروف‌ترین ترانه‌سرایان ایرانی و فارغ‌التحصیل رشته‌ی کارگردانی از دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک در سال 1350 است. او همان سال در کانون پرورش فکری کودکان و نواجوانان آغاز به کار کرد. شیبانی دو فیلم کوتاه را کارگردانی کرده است. او همچنین در عکاسی نیز فعالیت دارد. تاکنون سه نمایشگاه عکس از شیبانی برگزار شده است.

ترانه‌های معروف فرهاد شیبانی: گل گلدون، سیب (سیمین غانم) | تنگنا (فریدون فروغی) | نازی ناز کن (ابراهیم حامدی)

بخشی از ترانه‌ی «گل گلدون»:

گل گلدون من شکسته در باد

تو بیا تا دلم نکرده فریاد

 

منصور تهرانی

تولد: بندر ترکمن

منصور تهرانی کار هنری خود را ابتدا با نمایش‌نامه‌نویسی و فیلم‌سازی آغازید و سپس وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد.

او ترانه‌سرا، آهنگساز، نویسنده، کارگردان و بازیگر است. چند فیلمنامه نوشته و چند فیلم را هم کارگردانی کرده است.

ترانه‌های معروف منصور تهرانی: یار دبستانی (فریدون فروغی) | پیشکش، مخلوق (فائقه آتشین) | گل‌واژه، بزن تار (هایده) | گل‌واژه (ابراهیم حامدی)

بخشی از ترانه‌ی مخلوق:

داغ یک عشق قدیمو

اومدی تازه کردی

شهر خاموش دلم رو

تو پرآوازه کردی

 

تورج نگهبان

تولد: 6 اردیبهشت 1311، اهواز

درگذشت: 30 مرداد 1387، لس‌آنجلس

تورج نگهبان پس از آشنایی با همایون خرم، آهنگساز و نوازنده‌ی ویولن وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد و در سال 1328 کار خود را آغازید.

نگهبان در اواسط دهه‌ی 1340 با همکاری هنرمندان آن دوره از جمله پرویز اتابکی (موسیقی‌دان و آهنگساز) برای نخستین بار استودیوی ضبط خصوصی به نام طنین را در تهران افتتاح کرد. بسیاری از آثار ماندگار ایران در آن استودیو ضبط شده‌اند. تورج نگهبان در 76 سالگی در اثر بیماری ذات‌الریه درگذشت.

ترانه‌های معروف تورج نگهبان: رهگذار عمر (داریوش) | ایران ایران (محمد نوری)

بخشی از ترانه‌ی «رهگذار عمر»:

چیست این افسانه‌ی هستی خدایا چیست

پس چرا آگاهی از این قصه ما را نیست

کس نمی‌داند کدامین روز می‌آید

کس نمی‌داند کدامین روز می‌میرد

 

هما میرافشار

تولد: 3 اسفند 1325، تهران

هما میرافشار از ترانه‌سرایان پرکاری است که با خوانندگان مشهوری همکاری کرده. او در خانواده‌ای اهل هنر زاده شد. هما میرافشار پدر خود را مشوق اصلی‌اش در زمینه‌ی شعر می‌داند. او سرودن شعر را از دوره‌ی دبستان آغازید. میرافشار از طریق ازدواجش، با حمیرا، خواننده‌ی مشهور که دخترعموی همسرش بود آشنا می‌شود و با هم همکاری‌های فراوانی می‌کنند.

ترانه‌های معروف هما میرافشار: هم‌زبونم باش (حمیرا) | ساغر هستی (هایده) | صبحت بخیر عزیزم (معین)

بخشی از ترانه‌ی «صبحت بخیر عزیزم»:

صبحت بخیر عزیزم

با آنکه گفته بودی

دیشب خدانگهدار

 

پرویز وکیلی

تولد: مهر 1311، تهران

درگذشت: 1363، پاریس

پرویز وکیلی از معروف‌ترین ترانه‌سرایان ایرانی‌ است که به ترانه شکلی نو داد و راه را برای ظهور ترانه‌ی نوین گشود. ترانه‌های او دارای تصویرسازی‌های خلاقانه و ساختار روایی است.

وکیلی در رادیو ایران کار می‌کرد. از همکاری مثلث هنری پرویز وکیلی، عطاءالله خرم و ویگن ترانه‌های محبوبی به یادگار مانده است.

ترانه‌های معروف پرویز وکیلی: آدما (فائقه آتشین) | دریاچه‌ی نور (عارف)

بخشی از ترانه‌ی «آدما»:

آدما از آدما زود سیر می‌شن

آدما از عشق هم دلگیر می‌شن

آدما رو عشق‌شون پا می‌ذارن

آدما آدمو تنها می‌ذارن

 

محمدعلی شیرازی

تولد: 27 اسفند 1319، شیراز

درگذشت: 25 آذر 1401، تهران

با گذشت سالیان طولانی از انتشار آهتگ سلطان قلب‌ها، این آهنگ، هنوز هم تازگی دارد و برای نسل‌های مختلف دلنشین است. محمدعلی حافظ‌الکتب معروف به محمدعلی شیرازی، ترانه‌سرای این اثر است. او یکی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی‌ بود و همکاری‌های زیادی با آهنگسازان مشهوری چون انوشیروان روحانی و همایون خرم داشت. او کارش را با سرودن شعر آغازید و سپس وارد عرصه‌ی ترانه نیز شد.

این ترانه‌سرای توانا به دلیل مشکل حاد تنفسی در بیمارستان بستری شد و در اثر ایست قلبی از دنیا رفت.

ترانه‌های معروف محمدعلی شیرازی: شکار (ابراهیم حامدی) | سلطان قلب‌ها (عارف) | زندونی (داریوش) | زیر آسمون شهر (امیر تاجیک)

بخشی از ترانه‌ی «سلطان قلب‌ها»:

سلطان قلبم تو هستی تو هستی

دروازه‌های دلم را شکستی

پیوند یاری به قلبم تو بستی

با من پیوستی

 

لیلا کسری

تولد: 7 فروردین 1318، تهران

درگذشت: 1368، لس‌آنجلس

لیلا کسری، شاعر و ترانه‌سرای توانا با نام هنری هدیه بود. او از نوجوانی شعر می‌نوشت. یکی از کتاب‌های شعرش به نام «فصل مطرح نیست» به عنوان بهترین کتاب شعر نو در سال 1348 برگزیده شد. لیلا کسری در سال 1354 وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد. او همکاری‌های متعددی با هنرمندان مشهور داشت. بیشترین همکاری‌ او با هایده بود که آثار ماندگاری از این همکاری‌ها به جا ماند.

او در سال 1368 پس از 11 سال جنگ با بیماری سرطان سینه از دنیا رفت. ترانه‌ی قصه‌ی من با صدای هایده ماجرای زندگی و بیماری خود لیلا کسری است.

مثل باد سرد پاییز

غم لعنتی به من زد

حتی باغبون نفهمید

که چه آفتی به من زد

ترانه‌ها‌ی معروف لیلا کسری: سیاه‌ چشمون، وای به حالش، قلبم گرفت، شب عشق (هایده) | قصه‌ی عشق (ابراهیم حامدی) | تکیه بر باد (داریوش)

بخشی از ترانه‌ی شب عشق:

یه امشب شب عشقه

همین امشبو داریم

چرا قصه‌ی دردُ

واسه فردا نذاریم

 

سعید دبیری

تولد: 5 مهر 1329، تهران

سعید دبیری از ترانه‌سرایان موفقی‌ست که کار هنری خود را با موسیقی آغازید و سپس به ترانه‌نویسی روی آورد.‌ او در هجده سالگی به همراه چند هنرمند دیگر، گروه موسیقی گلدن‌رینگ را تشکیل داد. گلدن‌رینگ از معدود گروه‌های ایرانی در دهه‌ی 1340 بود که در آن موسیقی غربی می‌ساختند و با ترانه‌های فارسی می‌آمیختند. او با هنرمندان مشهوری از جمله سیاوش قمیشی همکاری‌های زیادی داشته است.

ترانه‌های معروف سعید دبیری: زمستون (افشین مقدم) | فرنگیس (سیاوش قمیشی)

بخشی از ترانه‌ی «زمستون»:

زمستون تن عریون باغچه چون بیابون

درختا با پاهای برهنه زیر بارون

نمی‌دونی تو که عاشق نبودی

چه سخته مرگ گل برای گلدون

 

جهانبخش پازوکی

تولد: 4 خرداد 1316، شیراز

جهانبخش پازوکی، ترانه‎‌سرا و آهنگسازی مشهور و پرکار است که کار نوشتن ترانه و ساختن آهنگ برای یک اثر را اغلب خودش انجام می‌دهد. او از سن 7 سالگی شروع به آموختن فلوت کرد و بعدها به صورت حرفه‌ای به یادگیری ویولن پرداخت. پازوکی از بیست و سه سالگی کار ترانه‌سرایی و آهنگسازی را به‌طور جدی آغازید. بیشتر ترانه‌های او درونمایه‌ی عاشقانه دارد.

ترانه‌‌های معروف جهانبخش پازوکی: ماهی‌گیر (مازیار) | گل گلخونه (عارف) | خونه (معین)

بخشی از ترانه‌ی «ماهی‌گیر»:

این‌همه اون دستاتو

بالا و پایین نکن

لب بچه‌ماهی رو

با قلاب خونین نکن

ماهی‌گیر، ماهی‌گیر

 

مسعود امینی

تولد: 27 تیر 1328، تهران

مسعود امینی، شاعر، ترانه‌سرا، روزنامه‌نگار و برنامه‌ساز است. او در نوجوانی به همراه دوستانش گروه موسیقی The Cat را پایه‌گذاری کرد و به اجرای موسیقی پرداخت. او نوازنده‌ی درامز بود. در آن زمان شعرهای او مورد توجه اطرافیان قرار گرفت و بعد از مدتی وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد.

ترانه‌های معروف مسعود امینی: قبله (ابراهیم حامدی) | کعبه (معین) | قوزک پا، خاک (فریدون فروغی)

بخشی از ترانه‌ی قوزک پا:

دیگه این قوزک پا یاری رفتن نداره

لبای خشکیده‌م حرفی واسه گفتن نداره

 

علیرضا طبایی

تولد: 14 آذر 1323، شیراز

علیرضا طبایی از سن کودکی شعر می‌نوشت. اولین شعرش در سال 1337 در مجله‌ی سپید و سیاه منتشر شد. سپس آثار دیگرش نیز در روزنامه‌ها، ماهنامه‌ها و مجلات هفتگی چاپ شد. او از نوجوانی فعالیت روزنامه‌نگاری را نیز آغازید. طبایی از سال 1348 وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد.

ترانه‌های معروف علیرضا طبایی: عشق تو نمی‌میرد (عارف) | تنها با گل‌ها (هایده)

بخشی از ترانه‌ی «عشق تو نمی‌میرد»:

بگذر ز من ای آشنا

چون از تو من دیگر گذشتم

دیگر تو هم بیگانه شو

چون دیگران با سرگذشتم

 

افشین یداللهی

تولد: 21 دی 1347، اصفهان

وفات: 25 اسفند 1395، هشتگرد

افشین یداللهی یکی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی و روان‌پزشک بود که وقتی تنها 48 سال داشت در اثر سانحه‌ی رانندگی از دنیا رفت. همسرش نیز که در این تصادف مجروح شده بود، 15 روز بعد درگذشت.

نخستین ترانه‌های او با خوانندگی خشایار اعتمادی اجرا شد. افشین یداللهی یکی از بنیاین‌گذاران خانه‌ی ترانه در سال 1380 بود. او اداره‌ی خانه‌ی ترانه را برعهده داشت. در خانه‌ی ترانه، کارگاه‌ها و جسات خواندن و نقد ترانه برگزار می‌شد.

او برای تیتراژ بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی نیز ترانه سروده است. از همکاری‌های او با احسان خواجه امیری و علی‌رضا قربانی ترانه‌های ماندگاری به یادگار مانده است.

ترانه‌های معروف افشین یداللهی: تب تلخ، فال، جدایی، برای آخرین بار، میوه‌ی ممنوعه (احسان خواجه‌امیری) | من عاشق چشمت شدم، عقل و جنون (علیرضا قربانی) | وطنم (سالار عقیلی)

بخشی از ترانه‌ی «جدایی»:

اگه دستم به جدایی برسه

اونو از خاطره‌ها خط می‌زنم

از دل تنگ تموم آدما

از شب و روز خدا خط می‌زنم

 

یغما گلرویی

تولد: 6 مرداد 1354، ارومیه

یغما گلرویی به دلیل مفاهیم و واژگان متفاوت ترانه‌هایش سبک خاص خود را دارد و یکی از بهترین ‌ترانه‌سرایان ایرانی است. گلرویی، شاعر، ترانه‌سرا، نویسنده، مترجم و عکاس است. دو ترانه از آلبوم دوستت دارم ناصر عبداللهی، نخستین ترانه‌های منتشر شده از اوست. او در سال 1380 همکاری‌اش را با سیاوش قمیشی آغازید و به شهرت رسید. گلرویی برای بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی نیز ترانه نوشته است.

یغما گلرویی یکی از پایه‌گذاران خانه‌ی ترانه بود. او بعد از حدود یک دهه از جلسات خانه‎‌ی ترانه جدا شد.

ترانه‌های‌ معروف یغما گلرویی: ستاره (شادمهر) | تصور کن، تو بارون که رفتی، نقاب (سیاوش قمیشی)

بخشی از ترانه‌ی «نقاب»:

ای بازیگر گریه نکن

ما همه‌مون مثل همیم

صبا که از خواب پا می‌شیم

نقاب به صورت می‌زنیم

 

روزبه بمانی

تولد: 7 آذر 1357، تهران

روزبه بمانی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی است که به دلیل کارهای موفقش توانست در همان سن جوانی به شهرت برسد. او از نوجوانی به شعر علاقه داشت. بمانی کارش را نخست با نوشتن شعر نو تحت تأثیر اشعار سهراب سپهری و احمد شاملو آغازید و در 19 سالگی اولین ترانه‌اش را نوشت.

بمانی برای بعضی از برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی نیز ترانه نوشته است. در سال 1397 آلبوم «کجا باید برم» را با ترانه‌سرایی و خوانندگی خود و آهنگسازی علیرضا افکاری منتشر کرد. آهنگ کجا باید برم (موسیقی فیلم لاتاری) او را به شهرت بیشتری رساند. بسیاری از کارهای موفق بمانی با همکاری علیرضا افکاری بوده است.

ترانه‌های معروف روزبه بمانی: آلبوم «دنیای این روزای من» (داریوش) | آلبوم «عاشقانه‌ها» ( احسان خواجه‌امیری)

بخشی از ترانه‌ی «دنیای این روزای من»:

هرشب تو رویای خودم

آغوش‌تو تن می‌کنم

آینده‌ی این خونه‌رو

با شمع روشن می‌کنم

 

مهدی ایوبی

تولد: 17 اسفند 1361، تهران

مهدی ایوبی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی در سال 1373 خانه‌ی ترانه‌ی اصفهان را تأسیس کرد. او به همراه دکتر افشین یداللهی در سال 1394 کارگاه ترانه‌ای بنیان‌گذاری کردند. پس از درگذشت دکتر افشین یداللهی، این کارگاه با آموزگاری مهدی ایوبی همچنان پابرجاست. در این کارگاه به آموزش و نقد ترانه پرداخته می‌شود.

ترانه‌های معروف مهدی ایوبی: عشق پونزده سالگی (رضا یزدانی) | گمت کردم، وارث (شادمهر عقیلی) | دست خالی (احسان خواجه‌امیری)

بخشی از ترانه‌ی «دست خالی»:

با اینکه دست من خالیه حالا

با عشقت هرچی که می‌خوام دارم

توی بیداری از من دوری اما

تو رو هر شب توی رؤیام دارم

 

حسین صفا

تولد: 30 آذر 1359، تهران

حسین صفا، شاعر و ترانه‌سرایی‌ست که به دلیل محتوا و زبان ویژه‌ی ترانه‌هایش متمایز شده است و سبک خاص خود را دارد. او برای نخستین بار در سال 1388 کتاب شعری از خود منتشر کرد. حسین صفا با محسن چاوشی همکاری‌های فراوان و موفقی داشته است. آشنایی این دو هنرمند به دوران سربازی برمی‌گردد.

ترانه‌های معروف حسین صفا: متأسفم، کم‌تحمل، زخم زبون، مریض‌حالی، خوزستان، آلبوم «ابراهیم» (محسن چاوشی)

بخشی از ترانه‌ی «متأسفم»:

کوله‌بار آرزوهات روی دوشت

تا کجاها رفتی با پای پیاده

رفتی و به هرچی خواستی نرسیدی

متأسفم برات ای دل ساده

 

مونا برزویی

تولد: 19 اردیبهشت 1363، تهران

مونا برزویی از ترانه‌سرایان با ذوق و مشهور جوان است. او از سن 14 سالگی شعر می‌نوشت. او دوست مشترکی با شادمهر داشت که شعرهای مونا برزویی را برای شادمهر خوانده بود. آن دوست به مونا می‌گوید که شادمهر برای آلبومش ترانه می‌خواهد و به مونا پیشنهاد می‌دهد که ترانه‌ای بنویسد. برزویی آن زمان تعریف مشخصی از ترانه در ذهنش نداشت اما اتودی می‌نویسد. فردای آن روز شادمهر با او تماس می‌گیرد و با هم شروع به همکاری می‌کنند. این ترانه که نامش «اشک من است» در سال 1382 انتشار یافت و اینگونه مونا برزویی وارد عرصه‌ی ترانه‌سرایی شد. او همکاری‌های زیادی با شادمهر و دیگر خوانندگان و آهنگسازان خوب دارد.

ترانه‌های معروف مونا برزویی: تقدیر، اسمم داره یادم می‌ره، طرفدار (شادمهر)

بخشی از ترانه‌ی «تقدیر»:

باید تو رو پیدا کنم

شاید هنوزم دیر نیست

تو ساده دل کندی ولی

تقدیر بی‌تقصیر نیست

 

نیلوفر لاری‌پور

تولد: 27 مرداد 1349

نیلوفر لاری‌پور یکی از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی ا‌ست که بعد از مدت‌ها ممنوعیت موسیقی پاپ و مخصوصاً محتوای عاشقانه، ترانه‌نویسی کرد. او پس از همکاری‌هایش با شادمهر در آلبوم‌های مسافر، دهاتی و پر پرواز به شهرت رسید. او به همراه افشین یداللهی، یغما گلرویی و چند ترانه‌سرای دیگر از پایه‌گذاران خانه‌ی ترانه بود.

ترانه‌های معروف نیلوفر لاری‌پور: پر پرواز، علامت سؤال، آسمونی، هزار و یک شب، شب برهنه، فال قهوه (شادمهر) | راز (ناصر عبداللهی)

بخشی از ترانه‌ی «علامت سؤال»:

یه پنجره با یه قفس

یه حنجره بی هم‌نفس

سهم من از بودن تو

یه خاطره‌س همین و بس

 

افشین مقدم 

تولد: 27 مرداد 1354، چالوس

افشین مقدم در کلاس انشای سال اول دبیرستان متوجه توانایی خود شد. انشایی نوشته بود که همکلاسی‌هایش او را تشویق کردند اما معلم نمره‌ی کمی داد و گفت که این انشا را خودت ننوشتی و حرف او را باور نکرد.

سال‌ها بعد او کار حرفه‌ای خود را آغازید. نخستین خواننده‌ای که از او ترانه خواند خشایار اعتمادی بود، سپس او با فؤاد حجازی، آهنگساز و تنظیم‌کننده آشنا شد و با حجازی و علی‌رضا عصار آغاز به همکاری کرد.

ترانه‌های معروف افشین مقدم: الکی (سیاوش قمیشی) | این آخرین باره، جان جوانی (ابراهیم حامدی) | همدم (معین) | لالایی، جدایی (علی زندوکیلی)

بخشی از ترانه‌ی «الکی»:

من فقط عاشق اینم

حرف قلبتو بدونم

الکی بگم جدا شیم

تو بگی که نمی‌تونم

 

حسین غیاثی

تولد: 18 اردیبهشت 1361

حسین غیاثی از نوجوانی به ترانه و شعر علاقه داشت. غیاثی می‌گوید که در نوجوانی وقتی آهنگی می‌شنید، ذهنش با موسیقی ریتم می‌گرفت و کلمات ترانه‌ها را تغییر می‌داد. این کار کم‌کم برای‌ او جدی شد و موضوع مستقلی را می‌نوشت و زمزمه می‌کرد. پس از مدتی به دلیل اینکه جشنواره‌هایی که برگزار می‌شد تنها مربوط به شعر بود و حوزه‌ی ترانه چندان پررنگ نبود به نوشتن شعر کلاسیک روی آورد. او در سن هجده سالگی غزلی نوشت که در چند جشنواره مقام آورد. کار ترانه از زمانی برای او جدی شد که میثم یوسفی، ترانه‌سرای خوب ایرانی، او را به خانه‌ی ترانه دعوت کرد. اولین خواننده‌ای که به صورت جدی با او همکاری کرد، فریدون آسرایی بود.

ترانه‌ها‌ی معروف حسین غیاثی: سلام (فریدون آسرایی) | شهر حسود، رؤیایی بی‌تکرار (علی زند‌ وکیلی) |  بی‌گناه (علیرضا قربانی) | باید برگشت، با توام (احسان خواجه‌امیری) | کجا بودی (محسن چاوشی)

بخشی ازترانه‌ی «شهر حسود»:

تلخه اما با هم نبودیم

ما آدمای شهر حسودیم

خسته از کابوس رفتن

دور از اون روزای روشن

بی‌تفاوت زیر این سقف کبودیم

 

بابک صحرایی

تولد: 15 فروردین 1358، تهران

بابک صحرایی از کودکی شعر می‌نوشت. او نوشتن شعر و ترانه را از سال 76 با شعر سپید آغازید و گاهی ترانه هم می‌نوشت؛ سپس بعد از چند سال به صورت کامل به سمت ترانه کشیده شد. ورود بابک صحرایی به عرصه‌ی موسیقی در سال 1380 با همکاری بابک بیات آغاز شد. صحرایی همچنین در زمینه‌ی روزنامه‌نگاری نیز فعالیت دارد. او در سال 1398 در دو تئاتر نیز بازی کرده است.

ترانه‌های معروف بابک صحرایی: هیاهو (فائقه آتشین) | زندگی ادامه داره (بابک جهانبخش) | شهر بارونی (سیامک عباسی و محمد راد) | جدایی (معین)

بخشی از ترانه‌ی «جدایی»:

از جدا شدن نوشتی

رو تن زخمی هر برگ

گریه کردم و نوشتم

نازنینم یا تو یا مرگ

 

اهورا ایمان

تولد: 1 خرداد 1353، بم

محمدرضا طغرل جردی با نام هنری اهورا ایمان از زمان مدرسه به شعر و ترانه علاقمند شد. در امتحان انشای کلاس پنجم دبستان شعری می‌نویسد که صدایش می‌زنند و فکر می‌کنند تقلب کرده و شعر برای شاعر دیگری است. شاید تا مدتی بعد که او در شب‌های شعر شهر و استان و کشور شرکت می‌کرد، دیگران باور نکردند که آن شعر متعلق به او بود.

او پس از اینکه دانشجو شد نزد ایرج بسطامی شروع به آموختن ردیف موسیقی ایرانی کرد. او ساز‌های نی، دف، تار و سه‌تار می‌نوازد.

اهورا ایمان پس از آشنایی با بابک بیات، کار ترانه‌سرایی را به شکل حرفه‌ای آغازید. نخستین ترانه‌ی او به نام «دلم گرفت» با آهنگسازی بابک بیات و خوانندگی حامی بود.

ترانه‌های معروف اهورا ایمان: مرو ای دوست (محمد اصفهانی) | یکی از همین روزا (ناصر عبداللهی) | باران که می‌بارد، سلام آخر، خیال، سایه‌به‌سایه (احسان خواجه‌امیری) | خوب شد (همایون شجریان)

بخشی از ترانه‌ی «سلام آخر»:

سلام ای غروب غریبانه‌ی دل

سلام ای طلوع سحرگاه رفتن

سلام ای غم لحظه‌های جدایی

خداحافظ ای شعر شب‌های روشن

 

امید روزبه

تولد: 11 مهر 1368

امید روزبه نوشتن را از سال 1389 با متن آغازید. سپس چون وزن را بلد بود کم‌کم به صورت موزون نوشت. او در سال 1390 در جسات دکتر افشین یداللهی در فرهنگسرای ارسباران شرکت کرد. او در آن جلسات شعر می‌خواند. امید روزبه اکنون از بهترین ترانه‌سرایان ایرانی است.

ترانه‌های معروف امید روزبه: پستچی، رهایم کن، من باید می‌رفتم، بی‌بدن (محسن چاوشی)

بخشی از ترانه‌ی «رهایم کن»:

ببار چشم من، ببین چه سیرم ازت

ببین چه روزی ازم سیاه کردی فقط

تو اون شب بن‌بست که بغض کرد و شکست

شبی که ساکشو بست نگاه کردی فقط

 

زهرا عاملی

تولد: آذر 1367، تهران

زهرا عاملی از شانزده سالگی ترانه می‌نوشت. او در در هجده سالگی با همکاری احسان خواجه‌امیری وارد کار حرفه‌ای ترانه‌سرایی شد. او افزون بر ترانه‌سرایی، به عنوان مجری و بازیگر نیز فعالیت داشته است. زهرا عاملی اجرا را از سال 1384 در برنامه‌ی یخ در بهشت آغازید.

ترانه‌های معروف زهرا عاملی: عشق دوم، درد عمیق (احسان خواجه‌امیری) | رابطه (شادمهر) باور نکن (مهدی یراحی)

بخشی از ترانه‌ی «عشق دوم»:

تو با من باش و یه کاری کن بره

یادش از دنیای دیوونه‌ی من

بذار این خونه بهم حسی بده

که بشه صداش کنم خونه‌ی من

 

سخن پایانی

هدف از انتشار مقاله‌ی معرفی بهترین ترانه‌سرایان ایرانی آشنایی با خالق ترانه‌ها‌ی آهنگ‌های مشهور ایرانی بود. بی‌شک، تعداد ترانه‌سرایان خوب سرزمین‌مان از گذشته تاکنون بیشتر از این فهرست هستند که در اینجا تنها به معرفی برخی از آنان پرداخته شد؛ زیرا معرفی همه‌ی آنان در یک مقاله نمی‌گنجید.

 

نویسنده: ساقی نیاکی